مولانا نینگ بویوک تورکی دیوان

مولانا نینگ بویوک تورکی دیوانی

		داکتر فیض الله ایماق تورنتو - کانادا

	مولانا جلال الدین محمد بلخی نینگ تورکی دیوانی و تورکی تیلیده گی شعرلری بارلیگی ایتیله دی

مولانا جلال الدین محمد بن بهاءالدین محمد بن حسین الخطیبی، مولوی رومی لقبی بیلن شهرت قازانیب، بلخ نینگ خوارزمشاهی تورکلریدن حسابله نه دی

مولانا 604 هجری قمری ییلی بلخ شهریده دنیاگه کیلدی. اوباله لیگیدن، آته سی بیلن کیچیک آسیاگه سفر قیلیب، قونیه شهریده استقامت قیله دی، 672 هجری قمری ییلده ایسه مذکور شهرده جهاندن کوزیومه دی

مولانا تورکیه خلقیگه خطابا" شونده ی دیگن

بیگانه مگویید مرا زاین کویم
درشهر شما خانه ی خود میجویم
دشمن نیم هرچند که دشمن رویم
اصلم تورک است اگرچه هندی گویم

مضمونی: بیگانه دیمنگ، مین بودیاردن بوله من. سیزنینگ شهرینگیزده اوز اوییم نی ایزله یمن. باشقه اولکه اهلی بولیشیم وهند تیلیده سوزله شیمدن قطع نظر، مینینگ کیلیب چیقیشیم تورکدیر

مولانا نینگ دل چراغی، سلوک وطریقت گه قدم باسگه نیدن سونگ، آته میراثی وتینگری تعالی عزیز بنده لری معرفتی دن نورگه توله دی

او جهان نینگ تورلی-تومن خلقلری ومذهبلریگه نسبتا صلح وآسایشته لیک وبرادرلیک یولینی تنله ب، مسلمانلر، یهودیلر وترسالرگه حرمت کوزی بیلن باقه دی. هیچ قچان هیچ کیم نینگ تورلی سواللریگه اچچیق جواب بیریب، اونی خفه قیلمه گن

بیر سوز بیلن آیتگنده،مولانا توغری سوزلیک وتوغریلیکده انسانیت نینگ اولوغ یولباشچی سی ورهبری صفتیده قرار تاپگن ایدی. مولانا حقیده گی آیتیلگن قوییده گی سوزدن همه میزنینگ خبریمزبار:

مثنوی معنوی مولوی
هست قرآن درزبان پهلوی
من چه گویم وصف آن عالیجناب
نیست پیغمبر ولی دارد کتاب

مضمونی:مولوی نینگ معنوی مثنوی سی پهلوی تیلیده قرآن شریف دیک قدر-قیمتگه مالکدیر.مین اوذات نینگ وصفی حقیده نیمه دییشیم ممکن: اوذات پیغمبرایمس، مگر مثنوی دیک اولوغ کتاب صاحبیدیر

مولانا نینگ تورکی تیلیده گی دیوانی

بعضی منبعلرگه کوره، مولانا نینگ تورکی تیلیده گی اولوغ دیوانی، شونینگ دیک اونینگ قلمیگه منسوب تورکی شعرلری تیلگه آلینه دی

سامی نیهات بانارلی: "تورک ادبیاتی تاریخیده یازیشیچه، مولانا اناتولیده تورکی تیلیده بیر بویوک دیوان یره تگن. اونده عربی ویونانی تیللریدن علاوه 200 ته گه یقین تورکی بیتلر(غزل، قطعه، بیت، ملمع) شعرلرهم موجوددیر"

شونی ایتیش جایزکه، بو شعرلر حاضرگه چه ایرانده باسیلیب چیققن دیوانگه کیریتیلمه گن. داکتر ح.محمد زاده صدیق "دوزگون" اوزی نینگ مولوی مکتبی ده گی تورکی شعرلر کتابیده بو نکته گه اورغو بیریب شونده ی یازه دی:
"بو دیوان ده گی اعلان قیلینگن برچه شعرلر خیرلی وعالیجناب انسانلر حقیده یازیلگن بولیب، اونینگ تورت لیکلرینی، صوفیلرو درویشلر، ترجیع بند طرزده تضمین قیلیب، خانقاهلرده اجرا ایتیشه دی"

مولانا نینگ بیرقنچه لیریک شعرلری وغزللری عرب، فارس، تورک وارمن تیللریده ملمعات طرزده بیتیلگن. منه شونده ی شعرلردن نمونه لر کیلتیره میز:

یالغیز سینی سیور من

دانی که من بعالم، یالغیز سینی سیورمن
چون دربرم نیایی،اندرغمت اولرمن
من یارباوفایم، برمن جفا قیلورسن
گرتومرانخواهی، من خودسینی تیلرمن
رویی چوماه داری، من شاد دل ازآنم
زان شکرین لبانت، بیر اوپگه نی تیلرمن
توهمچوشیرمستی، منیم قانیم ایچرسن
من چو سگان کویت دنبال توگیزرمن
فرمای غمزه ات را، تاخون من نریزد
ورنه سینینگ ایلینگدن، من یارغیگه باررمن
هردم به خشم گویی: بارکیت منیم یانیمدن
من روی سخت کرده، نزدیک تو توررمن
روزی نشست خواهم، یالغیز سینینگ قانینگده
هم سن چاغیرایچرسن، هم من قمیز چیلرمن
روزی که من نبینم، آنروی همچوماهت
جانا!نشان کویت، ازهرکسی سوررمن
آن شب که خفته باشی، مست وخراب شاها
نوشین لبت به دندان، قی یی-قی یی توتورمن
ماهی چوشمس تبریز، غیبت نمود،گفتند:
ازدیگری نپرسید، مین سویله دیم آریرمن

آیریلیق اودو

ماهست نمیدانم، خورشید رخت یانه
بوآیریلیق اودونا، نیچه جگریم یا نه
مردم زفراق تو، مردم که همه دانند
عشق اودو نهان اولماز، یا ناردوشه جک جانه
سودای رخ لیلی، شدحاصل ما خیلی
مجنون کیمی واویلا، اولدوم گینه دیوانه
صدتیرزند بردل، آن ترک کمان ابرو
فتنه لی آلاگوزلر، چون اویخودن اویانه
ای شاه شجاع الدین، شمس الحق تبریزی!
رحمتدن اگرنولا، بیر قطره بیزه دام