شبرغان طلا تیپه سی نینگ تاریخی اهمیت

شبرغان طلا تیپه سی نینگ تاریخی اهمیتی؟

سید اسماعیل مشفق سانجی یازوچی - شبرغان

	شبرغان شهریده گی طلا تیپه نینگ تاریخی اساسآ زردشتیلر دوریگه باریب تاقیله دی

‹‹طلاتيپه›› تاريخي، عين حالده صنعي بير تيپه ليك دير كه شبرغان شهري شمالشرقي تمانيده، بوشهردن آلتی كيلومتر اوزاقليكده واقع بولگن و‹‹يموشك›› ياخود يمشي قلعه تاریخي قلعه سي نينگ جنوب تمانيده اوندن بيركليومتر اوزاقليكده جايلشگن

بوتيپه ليك تيكيس و سرسبز ييرده قرارتاپيب، هربير سينچكاو انسان دقتيني اوزيگه تارته دي

طلاتيپه تاريخي حقيده معلومات آز بوليشي گه قره مه ي، ايچكي وتشقي باستانشناسلر نينگ اوييرده قولگه كيلگن پيشيق وخام خشت لر و باشقه نرسه لر اوستيده آليب بارگن تدقيقات ايشلري، اينيقسه سابق شورالر اولكه لابراتوارلريده مذكور ماده لر نينگ تحليل وتجزيه قيلينيشي عاقبتيده معلوم بولگن كه اوشبو قديمي آبده، اوتميش ده بويوك بير عمارت بوليب زردشت نينگ معبد لريدن بيري بولگن

بيراق يوزلب ييل اوتيشي بيلن اسكندر مقدوني نينگ جنوبي آسيا تمان قوشين تارتيشي، يعني بلخ ده يوناني –باختري حكومت برقرارليگي دوريده، اولگي عمارت قيته تيكله نيب وزردشتي معبد اورنيده، بودايي مذهب عبادتخانه سي قوريلگن

اوشبو بودايي عبادتخانه عمارتي هم بعضي انساني ويا هم طبيعي اوزگريشلر عاقبتيده ينه بير مرته زمان اوتيشي بيلن ويرانه گه ايله نيب اونينگ خشت و باقه انشاآت ماده لري توشيب توكيليب، نهايتده حاضرگي تيپه ليكني تشكيل ايتگن و بو تيپه ليك كوشاني پادشاه لر عايلوي قبرستاني گه ايلنگن

افسوس بيلن ايتيش كيره ك كه كوشانيلر سلاله سي حاكميتي انقراض گه اوچره گنيدن كيين، طلاتيپه هم آهسته – سيكين تاريخ حافظه سيدن اونوتيله باشله دي و اونينگ مادي و معنوي بايليكلري خروار خروار توپراق تگيده قاليب كيتدي

طلاتيپه بونده ی تاريخي اوتميش بيلن بيرگه اوشه كوشاني لر انقراضيدن، 20 عصر سكسانينچي ييللريگه قدر فقط بيرتوده توپراق معني سيده گي طلاتيپه نامي بيلن يشه ب بو مدت ده هيچ كيم نينگ دقتيني اوزيگه جلب ايته آلمه دي وهيچ كيم هم اونينگ يير آستي خزينه سيده خبردار ايمس ايدي

	طلا تیپه ایلک مرته سابق شورا اتفاقی نینگ باستانشناسلری تمانیدن بیلگیلندی

افغانستان و سابق ساويت اتفاقي باستانشناسلريدن عبارت اون بير كيشي ليك بيرهيأت(اولر افغانستان ليك عبدالحبيب اعظمي، محمد آصف شرقي، محمد عارف عنايت ومحمد جان نعيم و سابق شوروي ليك ويكتور ايوانوويچ، ولادمير بوري، ولادمير ييروف، خواجه نيازوف، سليمانوف، حكيموف وبوري پلاتف لردن عبارت ايدي لر) ايلك مرته 1968 م.ييلده ‹‹يموشك›› يا خود يمشي قلعه خصوصيده تدقيقات آليب باريش مقصديده شبرغان شهريگه كيلديلر

او تدقيقات جريانيده او قلعه بيركيلومترليگيده گي دومه لاق تيپه ني اوچره تديلر كه تشقي كورينيشي گه قره گنده اونده هيچ قندي بير مدنيت بيلگي لر كوز گه ايلينمه يدي

مذكور ايچكي وتشقي تدقيقاتچيلر گروهي بوتيپه اطرافيده قدم اوريش جريانيده بعضي سينيق سفال اشيالرني تاپديلر كه قوياش نوري تأثيريده اوز رنگ وجلا سيني يوقاتيب يوبارگن

تركمنستان جنوبي حدويدن تاپيلگن و اونينگ تاريخي ميلاد دن اولگي مينگ ييل گه باريب تقيلگن سفال اشيالر گه اوخشه ش اوشبو سينيق سفال لر هيأت ني تيوره گ اطرافده گي پخته كار دهقانلردن بوتيپه ناميني سوره ب آليش گه اونده دي

پخته كار دهقان اولرنينگ ايلك سواليگه بوتيپه نامي طلا تيپه دير ديب جواب بيردي

بير دهقان تيليدن بونده ي جواب ايشيتيليشي باستانشناس عالملر قلبي گه قوت بغيشله دي و اولر بوييرده بير مدنيت بارليگيدن ايشانتيردي وبو دومه لاق تيپه كوسيده بيرگنج بارليگيده آگاهلنتيردي

	باستانشناسلر طلا تیپه نی قازیشده محلی اهالیدن فایده لنگنلر

شونده ي قيليب افغانستان وشوروي باستانشناسلري افغانستان حكومتي عالي مقاملريدن اجازه آليب، روسيه باستانشناس عالمي نظارتي آستيده ارخيولوگيك قازيش ايشلريني باشلش گه قرارقيلديلر. كونيده 150 كيشي مردكار توتيب 1968 م ييلدن 1978ييلگه چه قيسقه مدتلي دم آليش لردن قطع نظر اون ييل قازيلمه ايشلرگه دوام ايتديلدي

قازيلمه ايشلري سونگي واوچينچي دوري 1977 م. ييل كوز فصلي ده باشله نيب، اولگي ديك دوام ايتديريلدي. بوقازيلمه لر نتيجه سيده معبدگه اوخشه گن بيرعمارت كشف ايتيلدي. قيش نينگ قهرتان ساووغي بومعبد حقيده معلومات توپله نيشي دن اول ايشلر توخته تيليشي گه سبب بولدي. باستان شناس لر گروهي كابل گه جونب كيتديلر

مذكور علمي گروه 1978 م. ييل كوز فصليده ينه هم كابل دن شبرغان گه كيليب، اولر توپراق آستيده گي گنج ومدنيت ني ايمس بلكه كشف ايتيلگن معبد اوتميشي ني انيقلش مقصديده قازيلمه ايشلريني دوام ايتديرديلر

معبد خرابه لريني كاولش نتيجه سيده، بيرقطار پيشيق وخام خشتلردن ايشلنگن ديوار لر تاپيليشي، بوييرده بيروقت لر بير عظيم عمارت بارليگي ني معلوم قيلدي

معبد نينگ اورته ديواريده ايشلنگن اوشبو خشت لر نمايان بوليشي بيلن باستانشناسلر اميد لري كوپه يدي وبوتيپه ده بيرمدنيت مركزي بارليگي اثباتلندي

	طلا تیپه نی قازیشده باستانشناسلر قیش و یازگه قره می ایشله گنلر

1978 م ييل آخرلريده دوامدار يامغير و توفان واقع بولگني باعث ينه هم قازيلمه ايشلري قيش فصلي اوتگينيچه وقتينچه ليك معطل قيلينيشي گه قرار قيليندي، بيراق اوشه ييل 16 نوامبريده توستدن بير قوياشلي كونده ايش تعطيل قيلينيشدن اول كوشانيلر خلق ارا علمي سيميناري برپا ايتيليش بيلن عين زمانده باستان شناس لر طلا تيپه ده گي بيرینچي قبر آلتين تابوتي ني كشف ايتديلر

اوشه تاريخدن باشلب باستان شناس عالملر باشليغي روس باستانشناسي تكليفي بيلن طلاتيپه منطقه سی نینگ خوفسيزليگي نی تأمين له نيشي مقصديده خوفسيزليك پوسته لر تأسيس ايتيلدي و اوشبو تيپه مادي ومعنوي بايليك لري ني قوروقلش جديت بيلن عملگه آشدي

بيراق باستانشناس گروه يشه گيديك اوي وييگيديك آذوق – آوقت ييترلر درجه ده بولمه گني وحددن تشقري ساووق هواگه قره مه ي اوز ايشلريني دوام ايتديرديلر و بوقازيلمه لر نتيجه سيده آلتين بيلن بيزه لگن بيرينچي، ايكينچي، تورتينچي، بيشينچي وآلتينچي قبر تابوتلر بيرين-كيتين كشف ايتيلدي واوشه زمان اطلاعات وفرهنگ وزيرليگي نظارتي آستيده اوشبو مدني يادگارليكلر دن رنگلي صورت لر آلينيب، وبير-بيرته افغانستان ملي موزيمي اشيالري صفتيده قيد وراجستر قيليندي

ديمك كمينه اوشبو سطرلر مولفي بونده يين ارخيو لوگيك قازيلمه لر گه بولگن عشق وعلاقه طفيلي اقتصادي قيين چيليك لر گه قره مه ي، جوده قلتيس يوللرني طي قيليب طلاتيپه قازيلمه ايشلري حقيده معلومات كسب قيليش نيتيده شو اون ييلليك قازيلمه ايشلريني بيرنيچه مراتبه كيليب كورگن من و اونينگ نتيجه لريدن آگاه بوليب تورگنمن وشواون ییل ایچیده کمیده ایکی یوز مرته قازیلمه ایشلرینی باریب کورگنمن

بیرگینه مین ایمس اوشه آلتین بیزه کلر بیلن بیزه لگن جسدلر کشف ایتیلگن زمانده مینگلب مدنیت شیدالری پیاده وموتربیلن اولرنی تماشا ایتیش مقصدیده شبرغانگه کیلردیلر. بو وضعیت 1978 ییل نوامبر و دسامبر آیلری و 1979ییل جنوری وفبروری آیلری، یعنی تورت آی ایچیده دوام ایتدی و بوحقده گی خبرلر بوتون دنیا نی قمره ب آلدی

سابق ساویت اتفاقیده آلتین بیزه ک لر گه اوره لگن جسدلر فنی وتخنیکی لحاظدن تیکشیریلدی که اونینگ نتیجه سی بولردن عبارت:

	طلا تیپه تگیدن آلتی قبر ایچکریسیده گی اثرلر قولگه کیلگن

بیرینچی قبرده گی جسد 25-30 یاشیده گی ییگیت، ایکینچی قبرده گی جسد 30-40یاشیده گی عیال، اوچینچی قبرده گی جسد 18-25 یاشیده گی عیال(بونینگ بیزه کلری قنده ی شرایطده دیر نابود بولگن) تورتینچی قبرده گی جسد 30-35 یاشیده گی ییگیت، بیشینچی قبرده گی جسد 15-20 یاشیده گی عیال، آلتینچی قبرده گی جسد 25-35 یاشیده گی عیال گه تعلق لی بولگن که اولر نینگ همه سی نفیس ایپک پارچه لرگه اوره لگن بولیب، اما پارچه لر چوریب کیتگن وهربیر جسد (اوچینچی جسد بوندن استثنا) 2500 دن توتیب 4000چارچه آلتین. باقه قیمتلی بیزه کار بیلن بیزه تیلگن

شبرغان طلاتیپه سیدن کشف ایتیلگن اوشبو عجبلنرلی ییرآستی خزینه جمعیده 21618 پارچه بیزه کلرنی اوز ایچی گه آلردی که عاج تراغی، عصا، آلتین بیلباغ، آلتین قین، آلتین تمغه، آلتین تاج، سینیق سیرغه لر، کته وکیچیک آلتین سکه لر، آلتین پای زیب لر، آلتین پشقابلر، آلتین صندوقچه لر، قیمت بها تاشلر، لاجورد، زمروت، مرور و....لر هم اولر جمله سیدن ایدی

سابق ساویت اتفاقی رواجلنگن لابراتوارلریده عملگه آشگن تحلیل وتجزیه لرگه کوره کشف ایتیلگن برچه جسد و بیزه کلر میلادی ییللر باشله نیشی گه باغلیق بولیب 2000 ییلدن کوپراق تاریخی اوتمیش گه ایگه لیگی اثباتلنگن

شبرغان طلاتیپه سیدن کشف ایتیلگن قبرستان گنجینه لری قدیمی مصر فرعونلری قبر خزینه لری بیلن سالیشتیریش گه سزاوار. اولر قدیمی چین، مصر، روم، یونان مدنیت لری بیلن تینگ توریب و چینی، مصری وییرلیک مدنیت قاریشوویدن شکللنگن دیر

جهان باستانشناسلری نینگ اعترافلری گه کوره، 1989 م. ییلگه قدردیزاین، دیکور وتوزیلیش جهتدن طلاتیپه خزینه سی گه اوخشه گن بیرار نمونه دنیا مقیاسیده تاپیلمه گن

	جهان باستانشناسلری طلا تیپه دن تاپیلگن اثرلر دیزاینی نی دنیا بویلب بی مثال بولگننی تن آلگنلر

خلاصه شوکه، مذکو آلتی قبردن تاپیلگن 21618 پارچه تورلی قیمت بها بیزه کلر اوشه وقت اطلاعات وفرهنگ وزیرلیگی تمانیدن رویخط گه آلینیب، دارالامان ده گی ملی موزیم ده مخصوص خانه لرده تیریب قوییلدی

ییتینچی، سکیزینچی وتوقوزینچی قبرلر کاوله نیشی ایشی باشله نیشی دن اول مملکت تینچلیگی بوزیلیب، اوندن کیین بوایش زمینه سی هیچ قچان برابر بولمه دی. لیکن اولگی قبرلردن تاپیلگن آلتین بیزه کلر دوکتور نجیب الله حکومتی آخریگه چه جوده محرم بیر طرزده سقله نیب کیلگن

کمینه نینگ یقین دوستلری اظهاراتی گه کوره، دوکتور نجیب الله استعفا گه چیقیشیدن اول هم مجاهد بیرمرکزی حکومت قوره آلیش استعدادی گه ایگه بولمه گنی نی بیلر ایکن. شونینگ اوچون هم او طلاتیپه گنجینه لرینی بیر مستحکم وخوفسیز ییرگه تاشیش گه اوریندی واولرنی ارگ نینگ ییر آستی یشیرین خانه لریگه آلیب باریش گه حکم قیلدی

اوشه زمانده برچه طلالر شوروی گه ساتیلدی دیگن یمان میش میش لر ترقه لدی ودوکتور نجیب الله بو میش میش لرگه جواب اوله راق، 1991 ییل قیش اورته لریده برچه خارجی دیپلوماتلرنی ییغیب گنجینه نی اولر گه کورسه تدی. کیینچه لیک 21618 پارچه گنجینه جمهور رئیس دوکتور نجیب الله بویروغی بیلن یشیرین ومحرمانه طرزده ارگ نینگ ییرآستی یشیرین خانه لریدن بیریده جایلشتیریلدی ودولت مسوللریدن بیرنیچه ته سی و کلیدبان لردن باشقه کیشی بوسر دن آگاه ایمس ایدی

شونده ی قیلیب اوشبو افسانوی گنج اون ییلدن کوپراق زمانده کوپ حادثه لر دن امان قالدی

طلاتیپه گنجینه سی حقیده گی سونگی معلومات شوندن عبارت که 2003 ییل یاز فصلیده جناب کرزی حکومتی مسوللری بیرکونی ارگ ییرآستی اویلریدن بیری ایشیگیده ییتی ته پولادی قفل اوریلگنی گه دقت قره تدیلر، اولر نینگ اویلشلریچه بوییرده فقط ملی بانک بارلیکلر(آلتین خشت لر) سقله نر ایدی

	طلا تیپه اثرلری ایچکی اوروشلر دوریده پایتخت کابل ده گی ارگ بناسیده سقلنگن

بوحقد کوپ تیکشیرولر آلیب باریلگن دن کیین معلوم بولدی که، ییتی کیشی کلیدبان دن فقط بیرکیشی سی کابلده ایکن، باشقه لر یا اولیب کیتگن و یا هم مملکت تشقریسیده یشه یدیلر

2003ییل 29 اوگست ده قفللرنی آچیش اوچون آلمانلیک متخصص چقیریلگن ایدی. او برچه قفل لرنی آچیب یشیرین خانه ایشیگی نی 13 ییلدن کیین آچیش گه موفق بولدی

اوییرگه بیرینچی قدم قویگن کیشیلر افغانستان جمهوری ریسی حامد کرزی و سابق مالیه وزیری اشرف غنی احمدزی ایدیلر

اوپیلله معلوم بولدی که اوییرده ملی بانک آلتین خشت لریگه قوشیمچه طلاتیپه عجایب گنجینه سی هم بوتونلیگی چه سقلنگن ایکن

سونگی معلومات لرگه کوره شبرغان طلا تیپه سیدن تاپیلگن آلتین خزینه نینگ بیرقسمی 2006 ییلده فرانسه پایتختی پاریس شهریگه آلیب باریلیب، نمایش گه قوییلگن وایتیلیشیچه اوندن اونگن فایده نینگ یریمی افغانستان دولتیگه بیریلگن