تورانلی
آوغانستان تورکلری آیریلماس بیربوتوندور
مینگلرییلدان بئری تورکلرگه آنایورت بولوب کئلگه ن، اولارآرقالی یاراتیلغان اونلارچا اویغارلیقلاردان (= مدنیت) بیرقانچاسینینگ بئشیگی تانیلغان توپراقلار، بوگونگه چه ده اؤزقوینودا اول کئچمیشده کی یوکسه ک مدنیتلرنینگ ایزینی ساقلاب کئلمه کته دیر. موندیگه ک، حده، قاراکئمئر، آیخانیم، بامیان، آلتین تئپه، ... ده ن تاپیلغان و بوگونکی سابلیغ موزیملرنی بئزه تگه ن مینگلرچه قالینتیلارمئنه شول اویغارلیقلارنینگ ایزی و تورک اوز(= استا، ماهر) کیشیلرائلینینگ یاراتیغی گوزه للیکلرده ن بیر نیچه اؤرنه کتیر. بول توپراقلارنینگ بارچا بؤلگه سینده آتیغینگیزهربیر آدیمدا مینگلرییل آلدین باسیلغان تورک بارلیغینینگ تامغاسینی کؤره آلارسیزدئمه ک چین سؤزدیر.آنجاق، اونتوقوزونچو یوز ییلدان بئری تورکلرنینگ ایچکه ری بیرله تیشقاریداکی یاغیلاری آرقالی بئللی باسمانچیلیق آماجلاراوچون اونغا یاپای "آوغانستان" آتی تاقیلغان تورک ایللرینده ن بیریسی، دئمه ک گونه ی تورک ایلی توپراقلاری، یوقاری قویو ایکی یوزائللیگ ییلدان بئری بؤلگه ده و آینیقساچا تورک ایللری بیرله تورکلرنینگ ائتکی آلانغیغا یایرالغان ایکی بویوک سومورگه چی کوچ نینگ باسقینچی و یوقاتیچی آماجلاری یوزونده ن، "سلیمان" تاغلاریندان ایندیریلیب کئلتیریلگه ن "ناقل"لار بیرله یئرسیز و یورتسوزکوچیلرتاماندان تورکلرگه بویوک بیر تونه کگه (= محبس، زندان) چئگیریلدی. تورک توپراقلارینی سومورگه ن "قیزیل" اوروسلار بیرله اولارنینگ ایزیده ن کئتگه ن "قیزیل" خیتایلیلاردا تورک ایللرینده تورکلرنی اؤزوده ن یاتلاشتیرماق اوچون تورک بیرله تورک ایلی سؤزلرینینگ قولنیلماسینی یاساقلاغاندان سونغرا آوغانستان یؤنه تیچیلری ده تورک ایلی اورنوندا "سمت شمال" سؤزونو یایماغا باشلادیلار، بؤیله چه تورک ایلی بولغان توپراقلار بیرله اونونگ ایگه سی بولغان تورکلرنینگ آتینی، اؤز آنا یورتلاریندا اونوتورما چاباسی باشلاتیلدی. ملا فیض محمد کاتب هزاره نینگ بیتیگی "سراج التواریخ" اوچون یازدیغی اؤنگ سؤزونده باقینگ اینگیلیس اویونچاغی حبیب الله کئندینی قانداق تانیتتیرمیشتیر: "...، اعلیحضرت سراج المله والدین امیرحبیب الله پادشاه خودمختارافغانستان وترکستان متعلقه آن، ...." (باقینگ: ملافیض محمد کاتب هزاره: سراج التواریخ، موسسه مطالعات وانتشارات بلخ، تهران ۱۳۷۲ ، بئت ۱.). بول یازیدا تورک ایلینینگ ائنگ آزی بیر کیچیک بؤلومواعتراف ائتیلمیشتیر، اویسه بوگونکی آوغانستانینگ تومو کونئی تورک ائلیدیروبؤیله تانیلمالی. بئللی کی، بول قاراکئچمیش آقیشیندا تورکلرنینگ یالنغوزگینه آنایورتلاری یاغمالانمادی، محمد گل مهمند لرکیبی دولت یونه تیچیلری (=اداره چیلری) توزه نلی بولاراق اولارنینگ تیللری بیرله باشقا بارچا معنوی و مادی بایلیقلارینی دا یاقیب یوقاتماغا بئل باغلاغان ایسه، اکبراسحاقزایی لاردا اؤز آوغان دولتیگه تایانیب تورک مالینی تالانلاب اؤلدورگه ن تورکلر تئنینی ده سرپل نینگ بوغاوی قیشلاغیدا یاقتیلار. تورکلرگه قارشی یاغیلیق (= دشمنلیگ) بیرله اولارنی اؤز یورتلاریندا یوقاتیش اوچون باشلانغان کوره ش، بیر یاندان آوغانستان یؤنه تیچیلرینینگ سومورگه چی باتی آوروپا نینگ "بیلگه اوجاق" لاریندا دنیانی سومورمه ک اوچون یازیلیب چیزیلغان عرقچی توشونچه لرده ن آلدیقلاری "معنوی" آزیقلار و بول عرقچی چئگه ره لرگه یاقینلاشماسی اوزره اؤگره نگه ن قارا ساباغلاری آرقالی و باشقا یاندان دا بو اولکه ده رادیو، گه زیته و باشقا باسین بیرله یایین آراجلارینینگ تارقالیشیندان سونغرا، آغیرلیق قازانیب کوچله ندی و سونغوچتا افسانه لربیرله اویوقلارغا تایانغان یالینغوقلوق (=انسانیت) قارشیتی "آریاچیلق" فاشیزمی دولت سیاستی بولاراق یوروتولدو. آوغانستان دولتی نینگ تورکلرگه قارشی یوروتوگو بول عرقچی سیاستی، نی یازیق کی بوگونگه چه ده اویاتسیزلیق بیرله آچیقچا یوروتولمه کته دیر.آنجاق، آوغانستاندا ۱۳۵۷ نچی هجری ییلدا باشلانغان وبوگونگه چه اؤزوگه تورلوگ تورلوگ سیاسی بویاقلارآلیب کئلگه ن قانلی اولایلار(=حادثه لر)، بول اولکه ده ییگیرمه نچی یوز ییلنینگ باشلاریندا یوزمینگلرچه کیشینینگ قانینی تؤکولوشوآرقالی یئرله شگه ن توزومنو قوزغالاب آست اوست ائتیگی آچیق و چیندیر. شونونگدئک، ۱۳۷۱ نچی ییلدا آوغانستان تورکلرینینگ جنرال عبدالرشید دوستوم اؤنگده رلیگینده قازانغان نظامی اوستونلوگو بیرله ائلگه کئچیرگه ن یوتوقلاری اولکه نینگ ایچکه ری و تیشقاریسینداکی توم تورک یاغیلارینی اویغاتیب بیرله شتیردی. بوگونگه چه بیرکیچیک و کؤزگه کؤرولمه س آزینلیق تانیلغان تورکلرنی اولکه بویوائنگ اؤنه ملی بیراولوس تانیلماسی بارچا تورک یاغیلارنی چیلغینچاسینا تئلبه له تتی. بؤیله چه اولکه ده تورک بارلیغینینگ سیمگه سی تانیلغان دوستوم غا تؤرت یاندان اوق آتیلماغا باشلاندی. "مجاهد" لر یانلاریندا کؤردوکچه اونغا "بویوک مجاهد"، آنجاق اؤزاولوسونونگ حقینی ایسته گه نده ایسه "ملیشه" دئیه رکه ن، باتیلیلاردا اؤز سیرالاریندا اونغا "اوروش آغاسی"، "قصاب"، . . . آتلار قویدیلار. بوتون قویولغان بو آتلاربیرله آتیلغان تورلوگ تومه ن تهمتلرچوق ده توغال وطبیعی ائدی، نیگه کی دئمیشله ر"قاراکئگیزآقارماس"، دئمه ک تاریخ بویو یاغی بولوب کئلگه ن اولوسلارهیچ بیر چاغدا یاراشماسلار، اوشانداق کی قارا کئگیز یوومه کله آقارماس، قارایاغی دا یاخشیلیق آرقالی دوست بولماس. هراولوس اؤزکئچمیشی بویوکؤردوگو اولایلاربیرله یاشادیغی تجربه لرده ن قیسقا سؤزلر ده بویوک آنغلاملی ساولار چیقارمیش، تورکلرنینگ ده "تورک نونگ تورکته ن باشقا دوستی اولماس" دئگه ن سؤز ده بول اولوسنونگ مینگلرییلدان بئری اؤز یاشامیندان آلغان تئگیرلی (= قیمتلی) بیر ساباغیدیر. باشقا بیر سؤز بیرله آیتیلغاندا کیمسه یاغیسیندان نه شکایت و نه ده گله ائته جه کتیر، چونکو یاغی یاغیدیر و بولدوغوهر اویغون آندا اوقونوآتاجاقتیر، آنجاق سیزده ن بیریسی اؤزسویداشینگیز و قانداشینگیز واؤز آرانگیزدان بیله ر بیلمه س یاغینگیز قاتاریدا توروب سیزگه اوق آتسا، او اوقنینگ آچتیغی یارا هیچ بیتمه س ویاراتیغی آغریغی دا هیچ تینماس. تورکیه جمهوریتینده یایینلانغان "آقشام" گه زیته سینینگ ۱۰ /۱۲ /۲۰۰۸ تاریخلی سانیندا دئنیزگوچئر قلمینده "یا دوستومو اصلاح ائتین یا دا دسته گینیزی چئکین" باشلیغی آستیندا بیریازی یایینلانمیش. تورکیه جمهوریتی یؤنه تیمیگه یؤنله ندیریلگه ن بول ایسته ک یا دا توغروسو بویروغنونگ ایگه سی ده اسدالله اوغوز آتلی کیشی کؤرسه تیلمیشتیر. بول ایسته ک یادا بویروغنو یوروملامادان (= تبصره ائتمه ده ن) آلدین، یئنه شول یازیدا اسدالله اوغوزقونولو بئریلگه ن بیلگیله رنی آختارامیز. اسدالله اوغوز ۱۹۶۸ نچی ییلدا قوندوز دا توغولموش و ۱۹۸۰ نچی ییلدا عایله سی بیرله تورکیه گه کؤچ ائتمیش. سئپتیمبئر اولاییندان سونغرا دا آوغانستان بیرله اورتا آسیا اوزمانی (= متخصیص) بولاراق آلمان اوردوسوغا کیرمیش. شونونگدئک ۲۰۰۴ بیرله ۲۰۰۷ نچی ییللارآراسیندا "ایساف" آتلی باسقینچی کوچلرده بؤلگه اوزمانی و اولکه تانیشمانی (= مشاوری) اولاراق ایشله میش. آنا تیلی تورکمه نچه بیرله آنا تولو تورکچه سینینگ یانیسیرا اینگلیسچه، آلمانچا بیرله فرانسه تیلینی ده بیلگه ن اوغوز بئگ آوغانستانلا ایلیشکیلی اوچ کتاب ده یازمیش. دئمه ک کی بول کیشی سیرادان بیریسی ائمه س، بئلکی کونئی تورک ایلینده بیر تورکمه ن عایله سینده توغولغان ویالنغوزگینه آوغانستاننی تئگیل ده بوتون تورک ایلله رینی تولوق تانیغان واونونگ اوزمانی بولغان بیلگه ایگه سیدیر.بوگونگه چه بیلینگه ن شودورکی، آوروپالیلار و اولار آراسیندا آینیقسا آلمانلارچئت ایللیک یادا اؤزلرینده ن بولماغان اوزمان کیشیلرگه کؤپ قیینلیقلا ایشه نمیشله ر و یئنه اؤز اوردولاریغا بؤیله بیر کیشینی سوقمالاری امکانسیز بولماسا دا ائنگ قیین ایشله ر ده ندیر. آلمانلار ایشه نچینی قازانغان بیر چئت ایللی اولارنینگ بیر قانچا سیناولاریندان کئچیب و اولارغا اؤز صداقتینی چین کؤنگولده ن کؤرسئتمیش بولمالیدیر. بونودا سؤیله مه ک کئره ک کی آلمانلارنینگ بؤیله دؤنه مله ر اوچون اونلارچا "تورکولوجی" فاکولته لرینده تورکچه نینگ بارچا آغیزلارینی ائنگ یاخشی اؤگره نگه ن و ییللاردان بئری ایگیتیکله ری اؤز اوزمانلاری دا آزتئگیلدیر. هر نه ایسه بیزلرنی بو کیشینینگ نیمه قیلیب قیلمادیغی بیرله کیمله ریا دا قایسی اولکه له ر بیرله ایشله ب ایشله مه دیگی قیزیقتیرمایدی. آنجاق، جنرال عبدالرشید توستوم بیرله آوغانستان تورکله ری اوزره سؤیله دیکله ریگه قارشی دا سوسماق یالغان و حقسیزلیک گه یاردیمدان باشقا نئرسه ائمه ستیر.بوگون، جنرال عبدالرشید دوستوم بوتون "خطا"لاری و "ثواب"لاری بیرله بیرلیکته، آوغانستانینگ سونغ ییگیرمه ییللیق قانلی اولایلاری ایچینده ن تورلوگ تومه ن توسقونلوقلاربیرله توزاقلاردان کئچیب پیشمیش بیر تاریخی کیشیلیک دیر. او، اولکه نینگ ایچکه ریسینده ملی بویوتتا واونونگ تیشقاریسیندا ایسه اولوسلارآراسی بویوتتا، بارچا اونو سئوگه ن یا داسئومه گه نلر، اونغا یانداش و یادا قارشی چیقانلارتاماندان بواولکه تورکلرینینگ اؤنگده ری بولاراق تانیلغان دیر. بؤیله چه او یالنغوزبیر کیشی ائمه س بئلکی اون میلیونلوق بیراولوسنونگ سئسی و تمثیلچیسی دیر. اونو قارالاماق و اونغا اهانت بو اولکه تورکلریگه اهانت بولاراق سانالماقتا. آوغانستان تورکلری باقیمیندان اونونگ اؤنه می بیرله تئگیرینی آنغلاماق اوچون، ملی و اولوسلار آراسی بویوتتا اونو آولاماق اوچون توشه لگه ن توزاقلار، یولوغا قورولغان پوسوغلار(=کمین)، اونغا قارشی یایراتیلغان یالغانلار بیرله تورلوگ تومه ن پروپاگندلر، اونو قارالاماق اوچون اونغا تاقیلغان آتلارغا باقماق کئره ک. سایغیلی اوغوزبئگ ده بولارنینگ بیریسی بولسا کئره ک. ائمدی کئله یلیک یئنه شول یازینینگ بویروغ بولاراق بئریلگه ن باشلیغیغا، سایغیلی اوغوزدان سورمالییزکی، تورکیه یؤنه تیچیله ری جنرال دوستوم نینگ نی سینی "اصلاح" ائتمه لی؟ کئچمیش بیلگیسینینگ بیزگه اؤگره تیگیگه کؤره، آوغانستان کئندی جغرافی قونومو باقیمیندان اؤتگه ن چاغلارنینگ تورلوگ باسقیچلاریندا اوزاقلاردان کئلیب بول بؤلگه گه ایگه چیقماق ایسته گه ن بارچا کوچلرنینگ ایلک توراغی بولموشتور. یالنغوزگینه اوروسلار شویلا باسمانچی آماج بیرله بو اولکه گه کئلگه ن ائمه ستیلر، بئلکی امیریکه بیرله اونونگ باتیلی یانداشلاری دا بیریاندان بؤلگه بایلیقلارینی، دئمه ک تورک ایلینینگ یئر آستی بیرله یئراوستو بایلیقلارینی اؤزائتکی آلانغیغا آلماق اوچون، باشقا تاماندان دا آسیا دا تورلو باقیمدان یئنگی کوچ بولاراق اورتاغا چیققان خیتای بیرله هندنی اؤره ب آلماق آماجی بیرله آوغانستانغا قونمالی ائدی. بول آماجغا ائریشمه ک اوچون اولار دا، بواولکه یورتداشلاریغا بئره جه ک جانی، مادی و معنوی ضررلرنی اویلامادان، یالنغوزاؤزمادی آسیغلاریغا ائتیشمه ک اوچون اوزون تاساریلار تاسلاقلامیشلاردی. شول چیزغیدا، امیریکه استخبارات اؤرگوتو"سیا" نینگ بویروغو بیرله مالی یاردیمیغا تایانغان و پاکستان اوردوسونونگ اؤنگده رلیگی بیرله یونه تیمی آستیدا، او اولکه پئتانلری بیرله آوغانستان پئتانلرینده ن آراغا کیلتیریلگه ن "طالب"لر قانلی اؤرگوتو قورولادی. سایغیلی اوغوزبئگ آوغانستان و بؤلگه اوزمانی بولاراق بونودا بیلیرلرکی بوگونکی آوغانستان یؤنه تیمینینگ باشینداکیلرنینگ چوغونلوغو، اولارقاتاریندا ائنگ باشتا تورغان حامد کرزی "طالب"لراؤرگوتونونگ قوروچولاریندانلار، اگربونو چیناکیده ن بیلمه سه لراؤگره نسینلر. بول یالینغوق (= بشریت) قارشیتی اؤرگوتنونگ قورماقتان امیریکه بیرله یانداشلارینینگ ایکی آنا آماجی بارائدی: ایلک، ساویتلربیرله اولارنینگ تئنگریسیزلیکگه تایانمیش کومونیست آیدیالوجیسینینگ بؤلگه ده یایرالیشینی آلدینی آلماق اوچون اونلارییلدان بئری پاکستان بیرله آوغانستاندا آشیری اسلامچی "مسلمان قارداشلار" اؤرگوتونو چوق یانلی قوللاب کوچله ندیرگه ن وآینیقسا آوغانستاندا ۱۳۵۷ نچی ییلدا قورولغان ساویتلر یانلیسی یؤنه تیمنی و۱۳۵۸ نچی ییلدا بواولکه گه اوردوسو بیرله باسمانلاغان ساویتلرنی یئنگمه ک اوچون اونلارچا یئنگی اؤرگوتلر قوردوروب بیر بویوک کوچگه چئگیریلمه سی، ساویتلرنینگ چؤکمه سینده ن کئیین آرتیق کئره کسیز وکئندیله ری اوچون ده بیرخطریاراتیغی اوزره، اسلام اولوغ اینانچینی آجین (= دنیا) بویو قارالاماق ائدی، کی "طالب"لر بونو ائنگ یوکسه ک قوردا باشاردیلار. ایکینچی، آوغانستان "مجاهد" لریگه بو ساباغنی بئرمه ک ائدی، کی امیریکه اولارغا ییللاردان بئری بئرگه ن "یاردیم" لارنی اسلام اوچون ائمه س بئلکی اؤز آسیغلاری اوچون قیلغان. بونو آنغلاماغان "مجاهد" لرده ن اؤج آلما یولو یئنه بیریئنگی و اولاغا قارشی قاراتیلغان اؤرگوتنو باشقا بیر آتلاقورماق وآوغانستانغا سوقماق ائدی.کؤردوک کی "طالب" لرامیریکه بیرله یانداشلارینینگ توم ایسته کلرینی ائنگ یاخشی باشاردیلار. "طالب" لر آرقالی اسلام دنیا بویو قارالاندی، امیریکه اؤز آسیغلاری اوچون یاراتیغی اسلامی اؤرگوتلرنی قولاندیقتان سونغرا شولار آرقالی ائزدی وائزمه کته. ائنگ قیزیغی شولارآرقالی امیریکه بیرله یانداشلاری آوغانستاننی اشغال ائتیلر وبول اشغالغا سایین اسدالله اوغوز بئگنی ده بیربیلگه کیشی بولاراق کئچیک بولسا دابیر اولوشو (= پای، سهم) بار . "طالب"لرده ن ائنگ بویوک آجی چئکه ن وآغیرایشکئنجه لر کؤرگه ن ومینگلرچه سی اؤلدورولگه ن یئنه تورکلر بولدو.جنرال عبدالرشید دوستوم نینگ، آوغانستانینگ امیریکه بیرله یانداشلاری آرقالی اشغالیندان بئری، بیقمادان قایتا قایتا ایسته دیگی تئک نئرسه بو اولکه ده آوغانلاردان چوق بولماسالار آز دا بولماغان تورکلرنینگ اؤزیورتلاریندا باشقالارکیبی تئنگ اولکه داشلیق و کیشیچه یاشاماق حقلری اولموشتور. او، کئندیسی اوچون بیرنیرسه لر ایسته سه یدی ییللاراؤنگچه قازانیب، ایسته دیگی اولکه ده ائنگ گوزه ل یاشاردی. اونونگ آوغانستان یؤنه تیمی او سیرادا کرزی بیرله هیچ بیراؤزه ل سیقینتیسی بولمامیش، او یالنغوز تورکلرنینگ مادی و معنوی حقلرینی تیله میش. اگر، باتینینگ کونده مینگ قاتلا باغیریب چاغیردیغی "انسان حقلری" قیشقیرتماسی آوغانستان تورکلری اوچون کئچئرلی بولماسا وتورکلر کیشیچه یاشاماق حقیدان محروم ایسه لر، اوغوزبئگ سؤیله دیگی کیبی جنرال عبدالرشید دوستوم نواؤزگورلوک تیله وچی سئسینی بوغوب "اصلاح" ائتمه ک کئره ک، یوقسا اوغوز بئگ کیبی "اوزمان" لارنینگ تورک یاغیلاری آسیغی اوچون تؤروتله گه ن (= یاراتیلغان) یالغان یاشیغلارینی آچیقلاب آیدینلاتماق هربیرتورک نونگ ملی ایشیدیر.جنرال عبدالرشید دوستوم، اوغوزبئگ نینگ اینانچیغا کؤره، آوغانستان تورکلرینینگ اؤنگده ری بولماسا، بیریاندان اونو"اصلاح" ائتمه ک نی کئره ک و باشقا یاندان دا اولار آوغانستان "اوزمانی" بولاراق تانیغان بیریسی بولسا، بویورسونلاراول اؤنگده رنی آوغانستان تورکلری و دنیا قامو اویوغا تانیتسینلار. بئللی کی بوسؤزلر اوغوز بئگنینگ کئندیسینده ن تئگیل، اولاردا بئللی قارا قایناقلاردان آلدیقلاری بویروقلارنی باشارماق زورونده لر.اسدالله اوغوزنینگ آوغانستان تورکلریگه قیلغان ائنگ آغیر حقارتی، اولارنی اؤز آنا یورتلاریندا کیچیک سانماسی و باشقا بیر سؤز بیرله آیتغاندا اولارنی یوق سانماسیدیر. او، پشتونلر، تاجکلر بیرله هزاره لرنی "آوغانستانداکی بئللی باشلی ائتنیک گروپلر" اولاراق سانارکه ن، سانی اون میلیوندان آرتیق تورکلرنی کؤرمه سته ن کئلیر. بیر تورک کؤکه نلی کیشیده ن بؤیله بیر تورک قیر یاغیلیغینی بوگونگه چه نیکؤرموشتوم و نیده ایشیتمیشتیم. بول سؤکوشلرده بیر یاندا تورسون، یئنه بول "اوزمان" بیلگه میزآوغانستانداکی تورکمه ن قارداش وقانداشلاریمیز بیرله باشقا تورک بویلاری آراسیندا یاغیلیق آغیسینی ساچمادان دا آیامامیش و یاراتیغی یالغان یاشیغلاربیرله سویداشلار آراسیندا آیریم یاراتماغا چابالانمیش. آرتیق بو اولکه ده بولوب اؤتگه ن قانلی اولایلار تورکلرنی اویغاندیرغان، اولار بوندان کئیین بؤیله "اوزمان"لارنینگ قارااویونونوآنغلاغانلارو یوزلرینده کی ماسکلرینی ییرتمیشلار وییرتایاجاقلار. سؤزنونگ قیسقاسی، بؤیله "اوزمان"لارنینگ بازاری آرتیق قابانمیش. بئللی کی تورکیه جمهوریتی یؤنه تیمی کئندی ملی چیقاروآسیغلاری چیزغیسیندااؤزسیاستینی سوردورور، بؤیله "اوزمان" لارنینگ کین تولو وغرضلی توصیه لرینده ن ائتکیله نمه س. آنجاق، سایغیلی اوغوز بئگ شونو بیلسین کی، آوغانستان تورکلری، او بیرله اونغا اوخشاغان ایچکه ری و تیشقاری یاغیلارینینگ توم چابالاریغا قارشی بو اولکه ده باشقالار قاتاریندا تئنگ حق قازاناجاقلار. آتالاریمیز دئدیگی کیبی: ایت اوره ر، آرقیش کئچه ر.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten