شوخ عیار

شوخ عیار
قیده تا كیلسه بوگون اول شوخ عیاریم ینه
وصلیدین قیلسه یاروغ بو كلبهء تاریم ینه
نیچه دوراول مشتری كیلمس منینگ حالم سوراب
تا قچان سورگای كوتوب بوحالتی زاریم ینه
تیرمولوب حسرت بیلن قالدیم بو غم وادیسیده
كیچمه گای عشقیدین اصلا قلب بی عاریم ینه
انتظاریم حاصلی دورکوک یوزونده كهكشان
تا سحر یولدوز ساچربول چشم ِ بیداریم ینه
آختریب افلاك نی دفتر كبی بیر بیر ورق
سورهء مهرو محبت ایلده دور باریم ینه
نا امید اوتسم اگر غربت ارا بول دهر دین
بغری تاش نا مهربان قالغی منی یاریم ینه
مرحمت قیلغای میدور بول عاشق ِ دلخسته گه
لطف دلداریم گه قالدی عاقبت كاریم ینه
بیرقرب اوتسه اگر بولغای كونگل غمدین رها
قیلسون آخر بیر نظر اول شوخ عیاریم ینه
آیدین رها۲۰۰۱

اوزینگ نی تانیمه گن، اوزگه لردن اینجیمه!

اوزینگ نی تانیمه گن، اوزگه لردن اینجیمه
خانم فرشته ضیائی
ییل لر بوییچه اوز تیلی و مدنیتی دن اوزاقلشتیریلگن خلق ، تورک سویی دن کیلگن من دیگن سوز لردی هم سورو اشارت لری بیلن قرشیلب آله دی. اوزینی کیم لیگینی ، تاریخی نی، تیلی نی و مدنی بایلیک لرینی یوقاتگن خلق ، اوغان من دیگن سوز لرگه قوشیلیب باشقه لرنی تبرینی دسته بیریب کیلماقده لر. بیراق قاره خلق اوز مدنیت و تاریخی دن اوزاق لشیب قالگن بولسه نیگه بعضی بیر بیلیم لی و آیدین کیشی لریمیز هلی هم اوزینی ایسکی تون لرگه اورب گرچک لردن کوز یومیب اوته دیلر؟؟
ییل لر آلدین خلقیم و ملتیم دیگن تویغو لردی ینه بیر مرتبه جانلنتیرگن اولوغ قهرمانیمیز عبدالرشید دوستم یاردملری بیلن بوتون اوغانستان ده بولمه سه هم کوزی ده ایرکین لیگیمیز دی آلگن ایدیک. او پیتلرده تیل و مدنیت کیلیشترمه سی اوچون انچه شرایط یره تیلگن ایدی و کوپ گوزل ایش لر هم بولدی. بیلی که اوروش بولگن بیر پیتده مدنی اویوشمه لردی دواملی آلیب کیتیش قیین ینه هم انچه امکانیت لر بار ایدی.
او پیت لردن بو کون گه قدر انچه زمان اوتدی. بیز اوزیمیز اوشه امکانیت لردن فایده لنماغ اوچون و تیل و مدنیتمیز دی چوقور اورگنماغ اوچون قنچه حرکت قیلگن میز؟ توغری کوپ قیمتلی و اولوغ یازوچی لریمیز و بیلیم لی ملتیم دیب کیلگن کشی لریمیز بار که دواملی تیل و مدنیتیمیزدی قوللب قوتتلب کیلماغده لر. اما بیز اوزیمیز قنچه اولرگه اعتبار بیریب بیلگی لرینی توشونیب اورگنماغ ایسته گن میز؟ یوز لرچه باشقه تیل گه یازیلگن کتاب لردی یانیده نیچیته تورکچه تیل لری ده یازیلگن کتاب لردی اوقیمیز؟ اگر مینی حقیمده جفا بولگن بولسه و تورک آتی گه ایزیلگن بولسم اوزیم هم بو جفالر و ایزیلیش لردی دوام بیریشی گه حقلی من می؟ مین چیککن حقسیزلیک لردی باله لریم و باله لریم دی باله لری هم چیکسین می؟ قچان گه چه بوندی کیتیشی کیرگ؟ نیگه بیر اوزبیگ، ترکمن، هزاره، قزاق، قیرغیز.... کیشیسل لیگینی قولدن بیریب باشقه بیری بولیب یشه مه سی کیرگ؟ بو و بونگه اوخشه گن یوز لر چه سورونی هر بیریمیز اوزیمیز گه بیریشیمیز کیرگ. مینی توشونجه م گه گوره عیب فقط گینه باشقه لرده ایمس بلکه اوزمیز گه هم بار. چونکه بیرلیک و ایرکین لیک دی نیمه انلم گه کیلگنی نی بیلمه گن میز. یا بیله میز و کوزیمیز دی یومیب اوته میز. اوز تیلیمیز ده اوقیب یازماغ او یانده تورسین حتی که گپیریش گه هم ایرینه میز.
مینی توشونجه م گه گوره بیز تا اوز مدنیت، تاریخ ، تیل و ادبیاتیمیز دی بیلمسک، اوز حق لریمیز دی ایسته گنیمیز و باشقه لرگه اوزیمیز دی بارلیغیمیز دی کورستیشیمیز قرانغه لیک ته یول اختریش دیک بیر نیرسه. توغری باشیده انچه قینلیش ممکن. یازو لریمیز دی کوپ کمچیلیگی و خطا لری بولیشی ممکن اما کیینچه لیک سیکین سیکین همه سی توزه له دی. اگر هر کیم اوزی دن باشلب ، اوزی نی تانیب اوز حقلرینی قول گه کیلتیرماغ اوچون حرکت قیلسه ، باشقه لرگه هم اورگتیب قبول قیلدیریشی ممکن. اگر اوزیمیز اوز تیلیمیز گه ایگه چیغمه گن حالده ، باشقه بیری هیچ بیر زمان ایگه چیغیب یوکسلتیرمیدی.
تانیلگن بیر سوز بار که حق آلینه دی، بیریلمیدی ! بیز هم انشالا حقیمیز دی آله میز اما بو حق دی آلیش اوچون بیرینچی دن کوچلی بولیشیمیز کیرگ. بیر ییرگه اگر کوچ باتورلیک گه بولسه باشقه ییر ده ایسه قلم گه و تیل گه دیر.
فرشته ضیایی ( بیگم)
090124

گور اوغلی

داکتر فیض الله ایماق
گور اوغلی
گوراوغلی شرق خلقلری اورته سیده خصوصا" ترکمن، اوزبیک،آذ ر بایجان، تورک،تاجیک و باشقه قرداش خلقلر آره سیده کینگ ترقلگن.
گور اوغلی، خلق نینگ اصل قهرمانی دیر.او، اوز خلقی نینگ ، مملکتی نینگ آزادلیگی ومستقل لیگی یولیده کوره شگن.او کوپ خلقلر نینگ فرزند لرینی یکدل قیلیب، بیرلشتیریب،اولر بیلن بیرگه لیکده بختلی یورت توزگن. گور اوغلی نینگ قیرق ییگیتی،آیتیش ممکن که،هربیری قرداش بیر ملت نینگ – نماینده سیدیر.یعنی گوراوغلی قورگن دولت تورلی ملت وکیللری همکار،هم مسلک بولیب دوران سوره دیگن اوتوپیک( خیالی) بیر مملکتدیر.گوراوغلی خلق نینگ بنیادکارلیک بهاسینی اوزیگه مجسم ایتگن سیمادیر.
او،اریقلر قزدیریب ، سوچیقه ره دی. او"غیرکوک"دیگن آتینی اوزی تربیه له یدی.گور اوغلی خلقلرگه باش، قاش بولیب چمبل مملکتی نی بنیاد ایته دی.چمبلنی قوریشده بوتون خلق بیردیک اشتراک ایته دی.
گور اوغلی ،خلق لریمیز نینگ جهان معنوی خزینه سیگه قوشگن اولوغ بیر حصه سی گوراوغلی توزگن تورکوم داستان لری نینگ باش قهرمانی دیر."گور اوغلی تورکومی"قیرق داستاندن» عبارتدیر.
اگر بو داستانلرنینگ هر بیری بیر کون دن کویله نه دیگن بولسه، گوراوغلی داستانلری نی آخریگچه ایتیش اوچون ، این کمی قیرق کون کیره ک بولور ایدی.
داستان چیلیک( سینکریتیک چه تیشگن،دوره گه ی صنعت) داستان نی خلق شاعرلری دوتار یا دومبیره چه لیب اجرا ایته دی. یعنی ،بونده سوز، ساز، اجرا، جمع بوله دی. داستان تینگله گن کیشی منه شو صنعتلرنینگ سوادیگه شریک بوله دی.
اوزبیکستان خلق شاعری فاضل یولداش اوغلی ملکه اعیار عنعنوی داستانیده،گوراوغلی و اونینگ مملکتی چمبل نی شونده ی تعریفله یدی:
"گوراوغلی نینگ یورتینی چمبل دیدیلر. چمبل قنده ی؟ چمبل شونده ی چمبل:
آلمیش آبخانه لی،ییتمیش جیوه خانه لی ، سکسکن سردابه لی ، توقسن توپخانه لی چمبل. چمبل ایلیده، گوراوغلی زوره وار، قیرق آلتی سردار، تورت یریم لک بیداوسوار،چیلتانلر نینگ بیری ساقی بلبل دیگن سه ییسی بار. گور اوغلی نینگ زور دیب تعریفی کیتگن،زرده سی تاشدن اوتگن، آل گوراوغلی کیلدی دیسه،ییغله ب یاتگن باله سینی یوپتگن ، اصفهان ده ایشله تیلگن قیلیچی نینگ ایشلاوی بیتگن،تیککن آمان
قالمه سین دیب، زهر نینگ سووین یه یلتگن، چمبل ده دوران نی سوریب یاترگوراوغلی سلطان".
گوراوغلی داستانلری،یازیب آلینگن، یازیب آلینماقده،کتابلر حالیده نشرایتیلماقده. اوزبیکستان صنعتکاری روزیم بیک اجراسیده یازیب آلینگن گوراوغلی داستانلری همه گه معلوم. بیز 1350-1352 ییللرمابینیده مذکور داستان نی افغانستان رادیوسی قاشیده گی اوزبیک –ترکمن پروگراملری آرقه لی –بیر نیچه بارعزیز وطنداشلریمیز اعتباریگه ترقتگن میز. آغزه کی داستانلر اساسا" ایچکی
آوازدن، بعضی حاللرده ایسه، آچیق آوازده اجرا ایتیلیشی نی آیتیب اوتماقچی میز. خوارزم داستان لری نی جمله دن روزیم بیک مرادوف آچیق آوازده گور اوغلی داستانینی کویله یدی.
فاریاب ولایتی گه قره شلی مرشکارلیک عبدالکریم بخشی هم بو داستاننی آچیق آوازده کویله گن.
البته بو اورین ده گور اوغلی ترجمه ی حالیگه عاید بعضی معلوماتلرنی ایسله تیب اوتیش ممکن.
گور اوغلی نینگ آته - آنه سی تکه یاموتدن کیتگن کیشیلر بوله دی.آته سی نینگ آتی روشن سینچی آنه سی نینگ نامی بی بی هلال.روشن، خونخوار شاه نینگ بیش یوز طبله آت ایچیده بیرانته هم تولپار یوق لیگی نی قورقمه ی ایته دی. بونینگ عوضیگه خونخوار شاه روشن نینگ کوزلری نی اویدیره دی. اوزبیکستان نینگ تنیقلی فولکلور شناسی داکتر محمد علی قوشماقوق شو واقعه لرنی نظرده توتیب، روشن سینچی شعریده شونده ی دیب یازه دی :
مسافر ایللرده کاسم آقرمس،
پیشانم گه بیتمس راست منه اوی- جای،
مددگه کیله دی،نه بورق سر مست .
مددگه کیله دی،نه خضر...ای وای...
شو زور شاه نینگ بیر تولپاری یوق،
بیش یوز طبله آت آره سیده.
حق آیتگه نیم عوضیگه،آه ،
اجره له من کوز قاره سیدن.
بو اوییلگن کوزیم خونیگه ،
حلواچی نینگ آتین تیله یمن.
اوشه تولپار یالی تونیگه،
یوز و کوزیم باسیب ییله یمن.
کوزیم خونی بولگن شو تولپار،
قنات لرین اوسدیریب اوزیم.
یاومیت سری قیچه یمن زار- زار،
یالوره من: اوزینگ دیر کوزیم.
یورتیمگه یتکزدیب باره من ، بوزله ب ،
باطینیم توله دی نور ایمانه .
آی،کون نی سنه یدی،آفتاب نی کوزله ب،
بی بی هلال بطنیده گی گمانه .
او گور اوغلی بولر، توغیلر گورده،
یونس پری بیلن دوران سورر مست-
غیر کوک نینگ اوستیده،چمبلده تورده...
آه،بو ییتی اوخله ب توشیمگه کیرمس!
گوراوغلی داستانلری خلق نی روحا" باتیر قیلیشگه یاردم بیره دی. افغانستانده
هم گور اوغلی داستانلری مشهور دیر. اوزبیک بخشی لری، ترکمن همده
تاجیک داستانچیلری گور اوغلی نی سیویب کویله یدیلر. تاجکستان و ترکیه ده هم
گور اوغلی حقیده گی قوشیقلرهمیشه اعزازده دیر.
پروفیسر داکتر عنایت الله شهرانی افغانستان نینگ تنیقلی ومشهور فولکلور
شناسی گور اوغلی (داستانهای تورکستان) عنوانی آستیده 1353 هجری شمسی ییلی
کابل ده باسیلیب چیققن فولکلور مجله سی(2-3)سانلریده بیر مقاله سی اعلان قیلینگن.
بو مقاله ده افغانستان خلقلری نینگ گور اوغلی داستانلریگه قنچه لیک
قیزیقیشلری و بو داستان لرنینگ اهمیتی باره سیده به تفصیل فکر یوریتیلگن.
شونینگ دیک مذکور عالم نینگ گور اوغلی داستانلری حقیده گی مقاله سی
امریکا ایالتلری کالیفورنیا ایالتی ده باسیلیب چیققن (نقد وآرمان) نشریه سیده هم نشر
ایتیلگن.
کمینه(راقیم) بوندن 30 ییل آلدین فاریاب ولایتی گه قره شلی -
میرشکارلیک عبدالکریم بغشی تامانیدن اجرا ایتیلگن گور اوغلی داستانینی مگنت لینته
سی (کست ) گه یازیب آلیشگه موفق بولگن ایدیم .مذکور داستان نی کاغذگه توشیریش
و اونی خلق عامه سیگه ییتکزیشینی بیر نیچه ییلدن بویان یانیمگه مقصد قیلیب قویگن
من . خدا خواهله سه، (خلق در دانه لری) کتابی نینگ بیشینچی نشریده بو داستانلرنی
علیحده کتاب شکلیده چاپ ایتتیریش اولوغ نیتیمیز بار.
عزیز دوستلر! مقاله میز نینگ بو قسمیده ملکه اعیار داستانیده گور اوغلی
نینگ غیر آتی نی تعریف قیلیب، ساقی بلبل نینگ سوزلری نی کیلتیرماقچیمیز:
ییلقی ایچینده اوزی کیلگن سینلی دیر،
تاووشقان تویاقلی،مارال بیللی دیر،
فراست قوینیده عجب حاللی دیر،
قیمت بهاء ایرمیش خان نینگ غیر آتی.
مینگن لر نینگ ییتر مراد- مقصدی .
قولتیغیده تورت یریم گز قناتی.
اوچ،دیسه اوزه دی آسمانده قوشدن،
هیچ کم لیگینگ یوقدیر یورغه یوریشدن،
امید قیلر هر شهر ده بو ایش دن
اصل تولپار ایمیش بیگ نینگ غیر آتی.
سینی مینگن بیکلر دریاده ی تاشدن
بیر کون لری ایره م باققه ییتیشدی
ایره م باغده دیولر بیلن سه وشدی.
اون یریم لک دیوگه زورلیک ییتکه زیب،
شاه غریب شاه نینگ برماق ایزین آبقاشدی.
گل ایره م دن آلدینگ آیخیر امان نی،
سینگارایلدن آلدینگ آرزو گل یارنی،
زرین ایلد ن آلدینگ مشریقا یارنی،
اصفهان دن آلدینگ آی انتظارنی،
ارز روم دن آلدینگ دللی زلفدارنی،
اونده ایزله ب ملکه ده یِ عیار نی،
پری ایزله ب کوردیم نیچه شهرنی،
بیگ نینگ آتی نظرکرده تولپار دیر.
شونی ایتماقچی من که گوراوغلی داستانلری نینگ سونگی یوقدیر. بوداستانلر خلق نینگ کونگلیگه معنوی قوت بغش ایته آلیش بیلن هر کون، هر ساعت نهایتده ضرور دیر. گوراوغلی خوانلیک،حیاتده گی قیین چیلیک لرنی یینگیشده ، اورگه توچی خلقلرنی تینچ – تاتو یشه شگه، عاقبتلی قوشنی چیلیککه دعوت ایتوچی معنوی خزینه، ابدی مکتب دیر. بیز امیدقیله میز، گور اوغلی قوشیقلری دنیا تورگونچه ،بلند پرده لرده ینگری ویره دی.آزادلیکنی، مستقللیکنی، عدالت نی، ایمان نی ترنم ایته ویره دی.گوراوغلی قوشیقلری بیلن بیرگه لیکده خاندانینگیزگه فیض،قوت وبرکه،مملکتینگیزگه آبادلیک ، فراوانلیک،تینچ – لیک ، کونگللرینگیزگه ذوق وخاطر جمعلیک کیر سین. اینگ یخشی تیلکلریمیزنی قبول قیلینگلر.
****

دلبرا قد و نها لینگ دن صنوبرهم خجل

دلبرا قد و نها لینگ دن صنوبرهم خجل
گل یوزینگ چیک سیزضیاسی بیرله اخترهم خجل
عارضینگ نوری مبادا پارله سه گلزار ارا
ای جمال لینگ دن گلستان ایچره گلرهم خجل
یوزحیا بیرله قزرسه توکیلرنوراوزره نور
بواناریوزلی نگارآلدیده اخگرهم خجل
تابله نور جسمی کیم آستیده یارقین شیشه دیک
یارقیریب یومشاق بدن تونگنده مرمرهم خجل
کوزلری ترلان کوزی دیک سوزلری تاتلیق عسل
غنچه اچیب سوزله سه شکر شکن لرهم خجل
بوسینی وصفینگ اوچون محبوب مینگدن بیرایمس
قنچه یازسم کم ایرور دیوان و دفتر هم خجل
سینگه اوچرشگن کیشی هجرانده عقلی دن ازر
لطف ایله باقسنگ اگر بولگی رقیب لرهم خجل
تاکی" ترکستانی" سین دیب یازدی منظوم نامه نی
دلبرا کوکسیم گه توشگن اوتگه مجمرهم خجل


اوشبو اینجه و چیرایلیگ غزل نی قیسی تیل و مدنیت استاسی بولگن الوغوار یازوچی لریمیزدن بولگن بیر کیشی ایمس بلکه بو یولگه ینگی قدم قویگن و ایلک سباق لرینی آله یاتگن یاشگینه بیر ییگیت یازگنی گه شاشیرسنگیز کیرگ. بو گوزل غزل نی کنشکا ترکستانی یازگن لر.
مین اوزبیگ وبلاگ یازوچیلر اویشمه سیگه کیرگنیم ده ، کتته بیر بخت و قووانچ بیلن، اولکه میز ده توریب ایجاد قیله یاتگن، انچه یاش ییگیت و قیزلر نینگ یازو لری بیلن تانیشتیم. گوزل لیگی شونده کی بو یاشلر اوز آنه تیل لری گه ایگه چیقیب و اورین بیریب اوشبو تیل ده ایجاد قیله دیلر. اونلردی فکر و توشونچه لری ، پارلاق و یاروغ بیر کیله جک دن خبر بیریب تورگنی آیدین. بو یازو لرگه ترک مدنیتی گه بولگن سیوگی ، سیاست گه بولگن تیلپنیش و جامعه قیینچیلیک لریگه قرشی قندی دیر بیر عصیان و چوزوم لرگه یول آلیب کیتماغ کبی ایستک لر، گنچلر و یاشلریمیز نینگ قنچه لیک توشونچه لی و بیلگی لی بولگنی نی و باشقه لردن اوزاق قالمه گنینی کورسه ته دی.

" ... تاریخی میراثلرنی کیم سقله یشی کیرک؟
اولکه میز، حاضرگی افغانستان و ایسکی خراسان، نینگ بای تاریخ و مدنیتی جهان بویلب اوز اورنینی ایگلله گن. بو قطارده اوزیدن بی مثال یز قالدیرگن تیموریلر، غزنوی لر، بابری لر و سلجوقیلردن آت توتیش ممکن. مذکور دوره لرنی تاریخده بولگن فرقلی اورنلری شو که اولر فقط گینه اوزلری نینگ سلطنت حدودلرینی کینگه ی تیریش بیلن شغلنمه گن بلکه اوز حکمرانلیگی آستیده کلتور، مدنیت، صنعت و دولت توزومی کبی ارزشلرنی رواجلنتریشگه کوپراق اورونگنلر. مذکور دورلرده هنر و صنعت نینگ تورلی ساحه لریده (شعر، رساملیک، خطاطلیک، میناتورلیک، معمارلیک و هکذا...) خاص مکتبلر قوریلیب، جهان صنعتی کوکیده پارلاق و یاغدوسی سونمه یدیگن یولدوزلرنی تقدیم ایتکن. شو یوزدن تیموریلر دوریده گی بی مثال صنعت شرق رنسانسی یوتوغینی کسب ایتکن. حاضرده هم عین شو اثرلر اولکه میز و منطقه میزنینگ تاریخی بایلیگی و بارلیگی صفتیده قبول بولیب و جهان تاریخی و مدنیتیده حصه قوشگن میراثلر صفتیده تن آلینه دی..."
اوشبو چیرایلیک سوزلردی (که پلک) وبلاگی ده اوقیدیم. عنایت الله فرهمند دی ایجاد لری بیلن انچه تانیشیب کیلگن بولسم هم اونی یازگن لری و سیزگن لری نی اوشبو وبلاگ ده اوقیگنده مینی توشونتیریب قویدی. آلدین دن بی بی سی اوزبیگ صحیفه سی ده قنچه لیک گوزل بیر شکیلده اورین قوشگنینی بیلر ایدیم اما تاریخی بایلیک لریمیز دی سقلش اوچون قنچه لر کوپ ایش قیلگنینی کوریب ، بونداغ ییگیت لریمیز بولگنی دن فخرلنیب کیتدیم.
"... شور تپه ولسواللیگی اهالیسی نینگ حقلی طلبلری
اوتکن کونی شورتپه ولسواللیگی اهالیسی بیر جمغرمه آرقه لی مکتبلرده اوز آنه تیللری بیلن درس کوریش طلبلرینی تیلگه کیلتیردیلر. بلخ ولایتی گه تیگیشلی بولگن شور تپه ولسواللیگی ده کوپلب تورکمن لر حیات کیچیر ماقده. اوشبو ولسواللیک ده گی تورکمن اهالی دولت نینگ یتتی ییل بوییچه تورکمن تیلی خصوصیده هیچ قندی کوزگه کورینرلی بیر ایش قیلمگن لیگی و تورکمن تیلی نی رواجلنتریش خصوصیده ضعیف قالگن لیگی اوچون تنقیدلب چیقدیلر.
ایتیب اوتیش کیره ک که افغانستان اساسی قانونیده اوزبیک و تورکمن تیللری اوچینچی درجه ده رسمیت تاپگن. اما یتتی ییل دن بیری بو تیللر نینگ رواجلنیشی توغریسیده گی فعالیتلر ییترلی بولمگن. بو توغریده جدی و موثر برنامه لر نینگ یوق لیگی و بو تیللر بیلن درس بیره دیگن اوقیتوچی لرنینگ ییتیشتیریلمگن لیگی دولت نینگ اینگ مهم کمچیلیک لریدن سنیله دی."
بونلردی ایسه باشقه بیر قدر دانیمیز فضل احمد بورگوت یازگن لر. فضل احمد بورگوت بیلن ییل لر آلدین ترکیه ده تانیش گن ایدیم و او زمانلر، نیگه بونداغ آیدین و بیلگیلی ییگیت لریمیز گه شرایط یره تیلمیدی، دیب انچه اوزولگن ایدیم. خدا گه شکر که بورگوت و اونگه اوخشگن لراوزلری اوزلری گه شرایط یره تیب ترک تیلی و مدنیتی گه خدمت قیلیب کیلماغده لر. اونینگ حقیده شونچه ایتیش ممکن که بونداغ کدر لر بار ایکن کیله جکده کته بیر امید و قوانچ بیلن کوز تیکیش ممکن.
بو اره ده گوزل و یوتوقلی بیر آپه سینگلیم هم بار. تبسم ولایت! توشونچه لری هم ایجادیاتی دیک اینجه و چوقور معنالی.

ظهیرالدین محمد بابرشاه افغانستان و منطقه ده اونلب تاریخی بنالرنی یادگار قالدیرگن
جاری فبروری آیی نینگ 14.ینچیسیده بابری لر امپراتورلیگی نینگ اساسچیسی ظهیرالدین محمد بابرنینگ 525.ینچی ییللیک توغیلگن کونی نشانلندی

قریب (300) ییل دوام ایتکن بابری لر امپراتورلیگی هندوستان، پاکستان و قسمآ افغانستان ده حکمرانلیک سورگن
بابری لر سلسله سی اساسآ مدنیتلرنی بیرلشتریش، علم و فن نی رواجلنتریش و تاریخی آبده لرنی یادگار قالدریشی بیلن شهرت قازانگن
بابری لر دوریدن قالگن تاریخی آبده لردن هندوستان ده گی تاج محل و قیزیل قلعه بنالری، افغانستان ده گی بابر باغی و چهل زینه یادگارلیکلری و پاکستان ده گی لاهور..."
بو سینگلیم دی هم آینده یا کیلجه گینی کوپ پارلاق کوره من. تنگری یاردمی بیلن بیرگون اونینگ ترک تیلی و مدنیتی حقیده ایجاد قیلگن کوپ راغ اثر لر و کتاب لرینی اوقیمیز.
"...معیارسیز یازمه تیلیمیزافغانستان اساسی قانون ده تورکی تیللر (اوزبیکچه و تورکمنچه) تیللرینی اوچینچی رسمی تیل صفتیده کیریتیلشیدن سونگ اوشبو تیل نینگ رواجلنتریش اوچون دولت تمانیدن ایریم برنامه لر یولگه قویلیشی سوزبیریلگن ایدی. اما کورینیشیچه اوتگن آلتی ییل جریانیده وعده بیریلگن برنامه لر اونچه لیک عملی بولمه دی. فقط گینه مملکت شمالیده گی بیر نیچه مکتب لرده اوزبیک تیلی اسملی بیر نیچه إیترسیز کتابلرنی یوباریلیشی بیلن خلاصه بولگن. حال بوکی مذکور کتابلر مملکت شمالیده گی توقیز ولایتیدن یریمیگه إیتیب بارمه گن، بارگن ولایتلرده گی مکتبلردن یریمینی حاضرگه چه بونده ی بیر کتاب چاپ إیتیلگنیدن خبری یوق. إیتیب بارگن مکتبلرده هم هر اون اوقوچیدن بیریگه اوزبیکچه کتابی إیتمه گن. بو کتابی بولگن اوقوچیلرگه هم توغری-توزوک درس بیریش اوچون اوقوتوچیلرگه خاص بیر مشق بیریلمه گن. اوشبومسئله اوزبیک خلقی نینگ بیرقطار تنقیدلری بیلن بیرگه بولیب کیلماقده..."
بو اساسی موضوع نی اره گه قویگن باشقه بیر تانیقلی یاش و ایتنکلی یازوچیمیز ایسه فضل احمد یالغوز دیر. بو اونملی و مهم توشونچه لردی دوامی نی اونینگ اولکه آتی گه توزلگن وبلاگیگه اوقیش ممکن. فضل احمد یالغوز نینگ یازیش اسلوبی اوزیگه خاص بولگن تمان لری بیلن جوده هم دقتلی و معنالی.

محمد کاظم امینی نینگ هم ایری بیر اصلوب ده ایجاد ایتگن اثر لری هر بیر اوقوچی نی اوزیگه تارتیب توره دی. استاد کاظم امینی حقیده ایری بیر شکیلده اوزون اوزون یازیش کیرگ چونکه او کیشی کوپ ییل لردن بیره اولکه میز دی ایچیگه اوز اورنینی مدنیتمیز گه قوشیب کیلماغده لر.
اما فقط گینه اولکه میز دی ایچیگه ایمس بلکه تشقری گه هم اوز تیلی و ملتی اوچون تیلپنیب کیلگن ییگیت لر و قیزلریمیز آز ایمس لر. کاظم نیازی ، ایرکین یوزبیگی ، نامق بدری، مسعود عزیزی لر نینگ ترکی تیل لرده توزتگن گوزل سایت لری، تیل و مدنیتیمیزدی رواجلنیشی گه کتته اورین قوشیب کیلماغده.
فقط گینه بونلر ایمس بلکه جوده هم کوپ یاش ییگیت لر اولکه میزنینگ ایچیده و تشقری سیده اوز تیل، تاریخ و مدنیتی بیلن ایش قیلیب کیلماغده لر. بونینگ یانیده آیدین اویشمه سی ، بیانی مدنی اویشمه سی، اولوغ بیگ اویشمه سی کبی یاشلر ایجاد ایتگن مدنی حرکتلر هم کتته اورین قوشماغده.
بونلر دی همه سی کورسه ته دی که ینگی اوروغ و ینگی نسل میز قنچه لیک مدنی بایلیک لری گه اعتبار بیریب کیلماغده و اوز حقلری نی یاو لر گه ییدیر مه دن آیدین بیر کیله جک تمان یول آلیب کیتماغده لر.
فرشته ضیایی
2009.02.06

آوغانستان تورکلری آیریلماس بیربوتوندور

تورانلی

آوغانستان تورکلری آیریلماس بیربوتوندور

مینگلرییلدان بئری تورکلرگه آنایورت بولوب کئلگه ن، اولارآرقالی یاراتیلغان اونلارچا اویغارلیقلاردان (= مدنیت) بیرقانچاسینینگ بئشیگی تانیلغان توپراقلار، بوگونگه چه ده اؤزقوینودا اول کئچمیشده کی یوکسه ک مدنیتلرنینگ ایزینی ساقلاب کئلمه کته دیر. موندیگه ک، حده، قاراکئمئر، آیخانیم، بامیان، آلتین تئپه، ... ده ن تاپیلغان و بوگونکی سابلیغ موزیملرنی بئزه تگه ن مینگلرچه قالینتیلارمئنه شول اویغارلیقلارنینگ ایزی و تورک اوز(= استا، ماهر) کیشیلرائلینینگ یاراتیغی گوزه للیکلرده ن بیر نیچه اؤرنه کتیر. بول توپراقلارنینگ بارچا بؤلگه سینده آتیغینگیزهربیر آدیمدا مینگلرییل آلدین باسیلغان تورک بارلیغینینگ تامغاسینی کؤره آلارسیزدئمه ک چین سؤزدیر.آنجاق، اونتوقوزونچو یوز ییلدان بئری تورکلرنینگ ایچکه ری بیرله تیشقاریداکی یاغیلاری آرقالی بئللی باسمانچیلیق آماجلاراوچون اونغا یاپای "آوغانستان" آتی تاقیلغان تورک ایللرینده ن بیریسی، دئمه ک گونه ی تورک ایلی توپراقلاری، یوقاری قویو ایکی یوزائللیگ ییلدان بئری بؤلگه ده و آینیقساچا تورک ایللری بیرله تورکلرنینگ ائتکی آلانغیغا یایرالغان ایکی بویوک سومورگه چی کوچ نینگ باسقینچی و یوقاتیچی آماجلاری یوزونده ن، "سلیمان" تاغلاریندان ایندیریلیب کئلتیریلگه ن "ناقل"لار بیرله یئرسیز و یورتسوزکوچیلرتاماندان تورکلرگه بویوک بیر تونه کگه (= محبس، زندان) چئگیریلدی. تورک توپراقلارینی سومورگه ن "قیزیل" اوروسلار بیرله اولارنینگ ایزیده ن کئتگه ن "قیزیل" خیتایلیلاردا تورک ایللرینده تورکلرنی اؤزوده ن یاتلاشتیرماق اوچون تورک بیرله تورک ایلی سؤزلرینینگ قولنیلماسینی یاساقلاغاندان سونغرا آوغانستان یؤنه تیچیلری ده تورک ایلی اورنوندا "سمت شمال" سؤزونو یایماغا باشلادیلار، بؤیله چه تورک ایلی بولغان توپراقلار بیرله اونونگ ایگه سی بولغان تورکلرنینگ آتینی، اؤز آنا یورتلاریندا اونوتورما چاباسی باشلاتیلدی. ملا فیض محمد کاتب هزاره نینگ بیتیگی "سراج التواریخ" اوچون یازدیغی اؤنگ سؤزونده باقینگ اینگیلیس اویونچاغی حبیب الله کئندینی قانداق تانیتتیرمیشتیر: "...، اعلیحضرت سراج المله والدین امیرحبیب الله پادشاه خودمختارافغانستان وترکستان متعلقه آن، ...." (باقینگ: ملافیض محمد کاتب هزاره: سراج التواریخ، موسسه مطالعات وانتشارات بلخ، تهران ۱۳۷۲ ، بئت ۱.). بول یازیدا تورک ایلینینگ ائنگ آزی بیر کیچیک بؤلومواعتراف ائتیلمیشتیر، اویسه بوگونکی آوغانستانینگ تومو کونئی تورک ائلیدیروبؤیله تانیلمالی. بئللی کی، بول قاراکئچمیش آقیشیندا تورکلرنینگ یالنغوزگینه آنایورتلاری یاغمالانمادی، محمد گل مهمند لرکیبی دولت یونه تیچیلری (=اداره چیلری) توزه نلی بولاراق اولارنینگ تیللری بیرله باشقا بارچا معنوی و مادی بایلیقلارینی دا یاقیب یوقاتماغا بئل باغلاغان ایسه، اکبراسحاقزایی لاردا اؤز آوغان دولتیگه تایانیب تورک مالینی تالانلاب اؤلدورگه ن تورکلر تئنینی ده سرپل نینگ بوغاوی قیشلاغیدا یاقتیلار. تورکلرگه قارشی یاغیلیق (= دشمنلیگ) بیرله اولارنی اؤز یورتلاریندا یوقاتیش اوچون باشلانغان کوره ش، بیر یاندان آوغانستان یؤنه تیچیلرینینگ سومورگه چی باتی آوروپا نینگ "بیلگه اوجاق" لاریندا دنیانی سومورمه ک اوچون یازیلیب چیزیلغان عرقچی توشونچه لرده ن آلدیقلاری "معنوی" آزیقلار و بول عرقچی چئگه ره لرگه یاقینلاشماسی اوزره اؤگره نگه ن قارا ساباغلاری آرقالی و باشقا یاندان دا بو اولکه ده رادیو، گه زیته و باشقا باسین بیرله یایین آراجلارینینگ تارقالیشیندان سونغرا، آغیرلیق قازانیب کوچله ندی و سونغوچتا افسانه لربیرله اویوقلارغا تایانغان یالینغوقلوق (=انسانیت) قارشیتی "آریاچیلق" فاشیزمی دولت سیاستی بولاراق یوروتولدو. آوغانستان دولتی نینگ تورکلرگه قارشی یوروتوگو بول عرقچی سیاستی، نی یازیق کی بوگونگه چه ده اویاتسیزلیق بیرله آچیقچا یوروتولمه کته دیر.آنجاق، آوغانستاندا ۱۳۵۷ نچی هجری ییلدا باشلانغان وبوگونگه چه اؤزوگه تورلوگ تورلوگ سیاسی بویاقلارآلیب کئلگه ن قانلی اولایلار(=حادثه لر)، بول اولکه ده ییگیرمه نچی یوز ییلنینگ باشلاریندا یوزمینگلرچه کیشینینگ قانینی تؤکولوشوآرقالی یئرله شگه ن توزومنو قوزغالاب آست اوست ائتیگی آچیق و چیندیر. شونونگدئک، ۱۳۷۱ نچی ییلدا آوغانستان تورکلرینینگ جنرال عبدالرشید دوستوم اؤنگده رلیگینده قازانغان نظامی اوستونلوگو بیرله ائلگه کئچیرگه ن یوتوقلاری اولکه نینگ ایچکه ری و تیشقاریسینداکی توم تورک یاغیلارینی اویغاتیب بیرله شتیردی. بوگونگه چه بیرکیچیک و کؤزگه کؤرولمه س آزینلیق تانیلغان تورکلرنی اولکه بویوائنگ اؤنه ملی بیراولوس تانیلماسی بارچا تورک یاغیلارنی چیلغینچاسینا تئلبه له تتی. بؤیله چه اولکه ده تورک بارلیغینینگ سیمگه سی تانیلغان دوستوم غا تؤرت یاندان اوق آتیلماغا باشلاندی. "مجاهد" لر یانلاریندا کؤردوکچه اونغا "بویوک مجاهد"، آنجاق اؤزاولوسونونگ حقینی ایسته گه نده ایسه "ملیشه" دئیه رکه ن، باتیلیلاردا اؤز سیرالاریندا اونغا "اوروش آغاسی"، "قصاب"، . . . آتلار قویدیلار. بوتون قویولغان بو آتلاربیرله آتیلغان تورلوگ تومه ن تهمتلرچوق ده توغال وطبیعی ائدی، نیگه کی دئمیشله ر"قاراکئگیزآقارماس"، دئمه ک تاریخ بویو یاغی بولوب کئلگه ن اولوسلارهیچ بیر چاغدا یاراشماسلار، اوشانداق کی قارا کئگیز یوومه کله آقارماس، قارایاغی دا یاخشیلیق آرقالی دوست بولماس. هراولوس اؤزکئچمیشی بویوکؤردوگو اولایلاربیرله یاشادیغی تجربه لرده ن قیسقا سؤزلر ده بویوک آنغلاملی ساولار چیقارمیش، تورکلرنینگ ده "تورک نونگ تورکته ن باشقا دوستی اولماس" دئگه ن سؤز ده بول اولوسنونگ مینگلرییلدان بئری اؤز یاشامیندان آلغان تئگیرلی (= قیمتلی) بیر ساباغیدیر. باشقا بیر سؤز بیرله آیتیلغاندا کیمسه یاغیسیندان نه شکایت و نه ده گله ائته جه کتیر، چونکو یاغی یاغیدیر و بولدوغوهر اویغون آندا اوقونوآتاجاقتیر، آنجاق سیزده ن بیریسی اؤزسویداشینگیز و قانداشینگیز واؤز آرانگیزدان بیله ر بیلمه س یاغینگیز قاتاریدا توروب سیزگه اوق آتسا، او اوقنینگ آچتیغی یارا هیچ بیتمه س ویاراتیغی آغریغی دا هیچ تینماس. تورکیه جمهوریتینده یایینلانغان "آقشام" گه زیته سینینگ ۱۰ /۱۲ /۲۰۰۸ تاریخلی سانیندا دئنیزگوچئر قلمینده "یا دوستومو اصلاح ائتین یا دا دسته گینیزی چئکین" باشلیغی آستیندا بیریازی یایینلانمیش. تورکیه جمهوریتی یؤنه تیمیگه یؤنله ندیریلگه ن بول ایسته ک یا دا توغروسو بویروغنونگ ایگه سی ده اسدالله اوغوز آتلی کیشی کؤرسه تیلمیشتیر. بول ایسته ک یادا بویروغنو یوروملامادان (= تبصره ائتمه ده ن) آلدین، یئنه شول یازیدا اسدالله اوغوزقونولو بئریلگه ن بیلگیله رنی آختارامیز. اسدالله اوغوز ۱۹۶۸ نچی ییلدا قوندوز دا توغولموش و ۱۹۸۰ نچی ییلدا عایله سی بیرله تورکیه گه کؤچ ائتمیش. سئپتیمبئر اولاییندان سونغرا دا آوغانستان بیرله اورتا آسیا اوزمانی (= متخصیص) بولاراق آلمان اوردوسوغا کیرمیش. شونونگدئک ۲۰۰۴ بیرله ۲۰۰۷ نچی ییللارآراسیندا "ایساف" آتلی باسقینچی کوچلرده بؤلگه اوزمانی و اولکه تانیشمانی (= مشاوری) اولاراق ایشله میش. آنا تیلی تورکمه نچه بیرله آنا تولو تورکچه سینینگ یانیسیرا اینگلیسچه، آلمانچا بیرله فرانسه تیلینی ده بیلگه ن اوغوز بئگ آوغانستانلا ایلیشکیلی اوچ کتاب ده یازمیش. دئمه ک کی بول کیشی سیرادان بیریسی ائمه س، بئلکی کونئی تورک ایلینده بیر تورکمه ن عایله سینده توغولغان ویالنغوزگینه آوغانستاننی تئگیل ده بوتون تورک ایلله رینی تولوق تانیغان واونونگ اوزمانی بولغان بیلگه ایگه سیدیر.بوگونگه چه بیلینگه ن شودورکی، آوروپالیلار و اولار آراسیندا آینیقسا آلمانلارچئت ایللیک یادا اؤزلرینده ن بولماغان اوزمان کیشیلرگه کؤپ قیینلیقلا ایشه نمیشله ر و یئنه اؤز اوردولاریغا بؤیله بیر کیشینی سوقمالاری امکانسیز بولماسا دا ائنگ قیین ایشله ر ده ندیر. آلمانلار ایشه نچینی قازانغان بیر چئت ایللی اولارنینگ بیر قانچا سیناولاریندان کئچیب و اولارغا اؤز صداقتینی چین کؤنگولده ن کؤرسئتمیش بولمالیدیر. بونودا سؤیله مه ک کئره ک کی آلمانلارنینگ بؤیله دؤنه مله ر اوچون اونلارچا "تورکولوجی" فاکولته لرینده تورکچه نینگ بارچا آغیزلارینی ائنگ یاخشی اؤگره نگه ن و ییللاردان بئری ایگیتیکله ری اؤز اوزمانلاری دا آزتئگیلدیر. هر نه ایسه بیزلرنی بو کیشینینگ نیمه قیلیب قیلمادیغی بیرله کیمله ریا دا قایسی اولکه له ر بیرله ایشله ب ایشله مه دیگی قیزیقتیرمایدی. آنجاق، جنرال عبدالرشید توستوم بیرله آوغانستان تورکله ری اوزره سؤیله دیکله ریگه قارشی دا سوسماق یالغان و حقسیزلیک گه یاردیمدان باشقا نئرسه ائمه ستیر.بوگون، جنرال عبدالرشید دوستوم بوتون "خطا"لاری و "ثواب"لاری بیرله بیرلیکته، آوغانستانینگ سونغ ییگیرمه ییللیق قانلی اولایلاری ایچینده ن تورلوگ تومه ن توسقونلوقلاربیرله توزاقلاردان کئچیب پیشمیش بیر تاریخی کیشیلیک دیر. او، اولکه نینگ ایچکه ریسینده ملی بویوتتا واونونگ تیشقاریسیندا ایسه اولوسلارآراسی بویوتتا، بارچا اونو سئوگه ن یا داسئومه گه نلر، اونغا یانداش و یادا قارشی چیقانلارتاماندان بواولکه تورکلرینینگ اؤنگده ری بولاراق تانیلغان دیر. بؤیله چه او یالنغوزبیر کیشی ائمه س بئلکی اون میلیونلوق بیراولوسنونگ سئسی و تمثیلچیسی دیر. اونو قارالاماق و اونغا اهانت بو اولکه تورکلریگه اهانت بولاراق سانالماقتا. آوغانستان تورکلری باقیمیندان اونونگ اؤنه می بیرله تئگیرینی آنغلاماق اوچون، ملی و اولوسلار آراسی بویوتتا اونو آولاماق اوچون توشه لگه ن توزاقلار، یولوغا قورولغان پوسوغلار(=کمین)، اونغا قارشی یایراتیلغان یالغانلار بیرله تورلوگ تومه ن پروپاگندلر، اونو قارالاماق اوچون اونغا تاقیلغان آتلارغا باقماق کئره ک. سایغیلی اوغوزبئگ ده بولارنینگ بیریسی بولسا کئره ک. ائمدی کئله یلیک یئنه شول یازینینگ بویروغ بولاراق بئریلگه ن باشلیغیغا، سایغیلی اوغوزدان سورمالییزکی، تورکیه یؤنه تیچیله ری جنرال دوستوم نینگ نی سینی "اصلاح" ائتمه لی؟ کئچمیش بیلگیسینینگ بیزگه اؤگره تیگیگه کؤره، آوغانستان کئندی جغرافی قونومو باقیمیندان اؤتگه ن چاغلارنینگ تورلوگ باسقیچلاریندا اوزاقلاردان کئلیب بول بؤلگه گه ایگه چیقماق ایسته گه ن بارچا کوچلرنینگ ایلک توراغی بولموشتور. یالنغوزگینه اوروسلار شویلا باسمانچی آماج بیرله بو اولکه گه کئلگه ن ائمه ستیلر، بئلکی امیریکه بیرله اونونگ باتیلی یانداشلاری دا بیریاندان بؤلگه بایلیقلارینی، دئمه ک تورک ایلینینگ یئر آستی بیرله یئراوستو بایلیقلارینی اؤزائتکی آلانغیغا آلماق اوچون، باشقا تاماندان دا آسیا دا تورلو باقیمدان یئنگی کوچ بولاراق اورتاغا چیققان خیتای بیرله هندنی اؤره ب آلماق آماجی بیرله آوغانستانغا قونمالی ائدی. بول آماجغا ائریشمه ک اوچون اولار دا، بواولکه یورتداشلاریغا بئره جه ک جانی، مادی و معنوی ضررلرنی اویلامادان، یالنغوزاؤزمادی آسیغلاریغا ائتیشمه ک اوچون اوزون تاساریلار تاسلاقلامیشلاردی. شول چیزغیدا، امیریکه استخبارات اؤرگوتو"سیا" نینگ بویروغو بیرله مالی یاردیمیغا تایانغان و پاکستان اوردوسونونگ اؤنگده رلیگی بیرله یونه تیمی آستیدا، او اولکه پئتانلری بیرله آوغانستان پئتانلرینده ن آراغا کیلتیریلگه ن "طالب"لر قانلی اؤرگوتو قورولادی. سایغیلی اوغوزبئگ آوغانستان و بؤلگه اوزمانی بولاراق بونودا بیلیرلرکی بوگونکی آوغانستان یؤنه تیمینینگ باشینداکیلرنینگ چوغونلوغو، اولارقاتاریندا ائنگ باشتا تورغان حامد کرزی "طالب"لراؤرگوتونونگ قوروچولاریندانلار، اگربونو چیناکیده ن بیلمه سه لراؤگره نسینلر. بول یالینغوق (= بشریت) قارشیتی اؤرگوتنونگ قورماقتان امیریکه بیرله یانداشلارینینگ ایکی آنا آماجی بارائدی: ایلک، ساویتلربیرله اولارنینگ تئنگریسیزلیکگه تایانمیش کومونیست آیدیالوجیسینینگ بؤلگه ده یایرالیشینی آلدینی آلماق اوچون اونلارییلدان بئری پاکستان بیرله آوغانستاندا آشیری اسلامچی "مسلمان قارداشلار" اؤرگوتونو چوق یانلی قوللاب کوچله ندیرگه ن وآینیقسا آوغانستاندا ۱۳۵۷ نچی ییلدا قورولغان ساویتلر یانلیسی یؤنه تیمنی و۱۳۵۸ نچی ییلدا بواولکه گه اوردوسو بیرله باسمانلاغان ساویتلرنی یئنگمه ک اوچون اونلارچا یئنگی اؤرگوتلر قوردوروب بیر بویوک کوچگه چئگیریلمه سی، ساویتلرنینگ چؤکمه سینده ن کئیین آرتیق کئره کسیز وکئندیله ری اوچون ده بیرخطریاراتیغی اوزره، اسلام اولوغ اینانچینی آجین (= دنیا) بویو قارالاماق ائدی، کی "طالب"لر بونو ائنگ یوکسه ک قوردا باشاردیلار. ایکینچی، آوغانستان "مجاهد" لریگه بو ساباغنی بئرمه ک ائدی، کی امیریکه اولارغا ییللاردان بئری بئرگه ن "یاردیم" لارنی اسلام اوچون ائمه س بئلکی اؤز آسیغلاری اوچون قیلغان. بونو آنغلاماغان "مجاهد" لرده ن اؤج آلما یولو یئنه بیریئنگی و اولاغا قارشی قاراتیلغان اؤرگوتنو باشقا بیر آتلاقورماق وآوغانستانغا سوقماق ائدی.کؤردوک کی "طالب" لرامیریکه بیرله یانداشلارینینگ توم ایسته کلرینی ائنگ یاخشی باشاردیلار. "طالب" لر آرقالی اسلام دنیا بویو قارالاندی، امیریکه اؤز آسیغلاری اوچون یاراتیغی اسلامی اؤرگوتلرنی قولاندیقتان سونغرا شولار آرقالی ائزدی وائزمه کته. ائنگ قیزیغی شولارآرقالی امیریکه بیرله یانداشلاری آوغانستاننی اشغال ائتیلر وبول اشغالغا سایین اسدالله اوغوز بئگنی ده بیربیلگه کیشی بولاراق کئچیک بولسا دابیر اولوشو (= پای، سهم) بار . "طالب"لرده ن ائنگ بویوک آجی چئکه ن وآغیرایشکئنجه لر کؤرگه ن ومینگلرچه سی اؤلدورولگه ن یئنه تورکلر بولدو.جنرال عبدالرشید دوستوم نینگ، آوغانستانینگ امیریکه بیرله یانداشلاری آرقالی اشغالیندان بئری، بیقمادان قایتا قایتا ایسته دیگی تئک نئرسه بو اولکه ده آوغانلاردان چوق بولماسالار آز دا بولماغان تورکلرنینگ اؤزیورتلاریندا باشقالارکیبی تئنگ اولکه داشلیق و کیشیچه یاشاماق حقلری اولموشتور. او، کئندیسی اوچون بیرنیرسه لر ایسته سه یدی ییللاراؤنگچه قازانیب، ایسته دیگی اولکه ده ائنگ گوزه ل یاشاردی. اونونگ آوغانستان یؤنه تیمی او سیرادا کرزی بیرله هیچ بیراؤزه ل سیقینتیسی بولمامیش، او یالنغوز تورکلرنینگ مادی و معنوی حقلرینی تیله میش. اگر، باتینینگ کونده مینگ قاتلا باغیریب چاغیردیغی "انسان حقلری" قیشقیرتماسی آوغانستان تورکلری اوچون کئچئرلی بولماسا وتورکلر کیشیچه یاشاماق حقیدان محروم ایسه لر، اوغوزبئگ سؤیله دیگی کیبی جنرال عبدالرشید دوستوم نواؤزگورلوک تیله وچی سئسینی بوغوب "اصلاح" ائتمه ک کئره ک، یوقسا اوغوز بئگ کیبی "اوزمان" لارنینگ تورک یاغیلاری آسیغی اوچون تؤروتله گه ن (= یاراتیلغان) یالغان یاشیغلارینی آچیقلاب آیدینلاتماق هربیرتورک نونگ ملی ایشیدیر.جنرال عبدالرشید دوستوم، اوغوزبئگ نینگ اینانچیغا کؤره، آوغانستان تورکلرینینگ اؤنگده ری بولماسا، بیریاندان اونو"اصلاح" ائتمه ک نی کئره ک و باشقا یاندان دا اولار آوغانستان "اوزمانی" بولاراق تانیغان بیریسی بولسا، بویورسونلاراول اؤنگده رنی آوغانستان تورکلری و دنیا قامو اویوغا تانیتسینلار. بئللی کی بوسؤزلر اوغوز بئگنینگ کئندیسینده ن تئگیل، اولاردا بئللی قارا قایناقلاردان آلدیقلاری بویروقلارنی باشارماق زورونده لر.اسدالله اوغوزنینگ آوغانستان تورکلریگه قیلغان ائنگ آغیر حقارتی، اولارنی اؤز آنا یورتلاریندا کیچیک سانماسی و باشقا بیر سؤز بیرله آیتغاندا اولارنی یوق سانماسیدیر. او، پشتونلر، تاجکلر بیرله هزاره لرنی "آوغانستانداکی بئللی باشلی ائتنیک گروپلر" اولاراق سانارکه ن، سانی اون میلیوندان آرتیق تورکلرنی کؤرمه سته ن کئلیر. بیر تورک کؤکه نلی کیشیده ن بؤیله بیر تورک قیر یاغیلیغینی بوگونگه چه نیکؤرموشتوم و نیده ایشیتمیشتیم. بول سؤکوشلرده بیر یاندا تورسون، یئنه بول "اوزمان" بیلگه میزآوغانستانداکی تورکمه ن قارداش وقانداشلاریمیز بیرله باشقا تورک بویلاری آراسیندا یاغیلیق آغیسینی ساچمادان دا آیامامیش و یاراتیغی یالغان یاشیغلاربیرله سویداشلار آراسیندا آیریم یاراتماغا چابالانمیش. آرتیق بو اولکه ده بولوب اؤتگه ن قانلی اولایلار تورکلرنی اویغاندیرغان، اولار بوندان کئیین بؤیله "اوزمان"لارنینگ قارااویونونوآنغلاغانلارو یوزلرینده کی ماسکلرینی ییرتمیشلار وییرتایاجاقلار. سؤزنونگ قیسقاسی، بؤیله "اوزمان"لارنینگ بازاری آرتیق قابانمیش. بئللی کی تورکیه جمهوریتی یؤنه تیمی کئندی ملی چیقاروآسیغلاری چیزغیسیندااؤزسیاستینی سوردورور، بؤیله "اوزمان" لارنینگ کین تولو وغرضلی توصیه لرینده ن ائتکیله نمه س. آنجاق، سایغیلی اوغوز بئگ شونو بیلسین کی، آوغانستان تورکلری، او بیرله اونغا اوخشاغان ایچکه ری و تیشقاری یاغیلارینینگ توم چابالاریغا قارشی بو اولکه ده باشقالار قاتاریندا تئنگ حق قازاناجاقلار. آتالاریمیز دئدیگی کیبی: ایت اوره ر، آرقیش کئچه ر.