تورك وتوركی آتمه لری حقيده سوز

ذ.ایشانچ
«تورک»و«تورکی»اتمه لری
حقیده سؤز
موضوعگه اؤتیشدن آلدین دقتینگیزنی منه بوتاریخی خطاو
جفالرگه قره تماقچی ایدیم. نیگه دور بیش عصردن بویان
«اؤزبیک»ایتنیک اتمه سینی انکارقیلیش دغدغه سی هنوزگچه
توگه میپتدی؟اؤشندن بویان اؤزبیکلر:گاه موغول(؟)،گاه چیغتایلر
(؟)،گاه سارت(؟)،گاه گلم جمع(؟)(مجاهدلرتعبیری بؤییچه) گاه
یاءجوج-ماءجوج(؟)(طالبلرتصوّریده) گاه-ده اوفغان/اوغان
(افغان مللت إیستگیگه کؤره)(؟) ونهایت تورک(؟)اؤزیمیزدن
چیققن بلا...
بونقه دعوالرنینگ هربیریگه تؤخته لیش وقتنی ضایع قیلیشدن
باشقه نرسه ایمس.چونکی،بونده ی دعوالرگه تورکالوژی-اؤزبیک
شناسلیک علم- فنی الّه قچان جواب بیریب بؤلگن.
بوکبی ادّعالرنیگه پیدا بؤلدی؟-دیگن سوالگه جواب قیله دیگن
بؤلسک، بیلیب-بیلمی،اولر اؤتمیشده هم حاضرهم دنیاده مستقل
اؤزبیک دولتی،خلقی ومللتینی کؤره آلمگنلر وکؤره آلمیدیلر،
انیقراغی کؤریشنی خواهخله میدیلر.
اؤیلب کؤرینگ -هه!بوتون باش بیر مللتنی تاریخ صحنه سیدن
سوپوریب تشلش ممکنمی؟
ایندی «تورک»و«تورکی»علمی اتمه لریگه ایضاح بیرسک:
بوإیککی سؤز ایتنیک تیرمین(اتمه) بؤلیب،تاریخن،حاضرهم
علیحده-علیحده معناوتوشونچه لرنی افاده قیلگن وافاده قیلیب
کیلماقده . «تورک» سؤزی نینگ لغوی معناسی :
1. تورک سؤزی،اؤتمیشده،بیرقومگه منسوب کؤپلب تورکی
قوملرنینگ عمومی نامی صفتیده شکلنگن. بیشینچی عصرگه عاید
ختای منبعلریده «تورک» سؤزی تورانلیکلر،تورکلرمعناسیده
قؤلْنیلگن.بوسؤزآت معناسیده کیلسه«کوچ-قوّت»صفت وظیفه سیده
کیلسه(کوچلی- قوّتلی)کبی معنالرنی افاده قیله دی. بوندن تشقری
او«ییتوک»،«بیلیمدان»،«دانا» توشونچه لرنی هم بیلدیره دی.
www.samdu.com سایتیدن اقتباس قیلیندی .
«تورک» سؤزی :
۲. تورکیه نینگ اساسی اهالیسینی تشکیل ایتوچی خلق،تورک
خلقی. تورکی تیللردن بیریده سؤزله شوچی خلق نینگ عمومی
نامی. (سیاسی اتمه لرنینگ قیسقچه ایضاحلیلغتی)،
(اؤزبیک تیلی نینگ ایضاحلی لغتی)
۳. قؤرقمس،باتیر،داو یوره ک، کیلیشگن- گؤزه ل،دانشمند،اؤکتم و
کوره شوچی معنالریده هم قؤللنیلگندیر. دوکتور صدیق.
(www.turkmenStudents.com)
شونینگدیک،مخالفلرتامانیدن بوسؤزگه ینه اؤنلب منفی معنالرهم
یوکله تیلگندیر . بوحقده سؤز یوریتیش موردی ایمس.
وامّا،«تورکی» سؤزی حقیده : بوسؤز برچه لغتلرده کؤپلب تورکی
قبیله واؤتیزگه یقین تورکی خلق نینگ عمومی نامی صفتیده
کیلتیریلگن. یعنی بیر تورکی قومنی ایکینچیسیدن فرقلش معناسیده
ایشله تیلگن . بوندن مینگ ییل آلدین بویوک تورکیشناس علامه
محمود کاشغری اؤزی نینگ«دیوان اللغات الترک» اثریده «تورک»
سؤزینی،تورکی قبیله لرنینگ عمومی نامی صفتیده تیلگه آلرکن،
اؤشه زمانده (53) نام آستیده تورکی قبیله لر بار بؤلگنینی
علیحده قید قیله دی. کاشغری اولرنینگ باشقه تورکی قبیله لرگه
توشونرلی بؤلمه گن اؤزارا ایچکی سؤزله شو تیلی بارلیگینی
هم نظردن چیتده قالدیرمیدی.
شونده ی قیلیب«تورکی»سؤزی بیرتاماندن تورکیلرنی ایرانیلردن
فرقلش اوچون قؤلّه نیلگن بؤلسه،باشقه تاماندن کؤپ قوم و
خلقلردن تشکیل تاپگن تورکی قبیله وخلق ایچیده گی ایتنیک
گروهلرنی باشقه لریدن اجره تیش معنالریده هم ایشله تیلگندیر.
تورک وتورکی سؤزی انه شولرنی فرقلش مقصدیده یوزه گه کیلگن
دیب ایتیشگه بیزده تؤله اساس بار. ظهیرالدین محمّد بابر هم،
علیشیر نوایی هم«تورک»،«اؤزبیک» و باشقه تورکی قوملر
اتمه لرینی ایتنیک نام صفتیده اعتراف قیله دی ویخشی اجره تیب،
کؤرسه ته دی وهربیری نینگ لهجه سیگه هم دقت بیلن اعتبار
قره ته دی. بیراق،اؤزگه تیللیلرگه توشونرلی بؤلیش اوچون نوایی
اؤز اثرلرینی عمومی نام صفتیده «تورک» تیلیده یازدیم ،-دییدی.
بو نوایی تورک دیگنی ایمس البتته . بوگونگی رسمی
وعلمی معناده اجره تیب،قؤلّه نیشیگه هم عجبلنمسه بؤله دی.
شولرگه قره می،ایریم مللتداشلریمیز،اؤزبیک،قازاق،قیرغیز،
آذربایجان،قره قلپاق،تاتار،چواش،اویغور وباشقه تاریخی ایتنیک
ناملرنی یؤق قیلیب،برچه سینی بیر نام بیلن اته لیشیگه جوده
عشقباز کؤرینه دیلر. بونرسه کتته تاریخی خطادیر. چونکی،
اوچ یوز میلیون (؟)اطرافیده سؤزله شوچی تورلی تورکی قوم
وملتلرنی بیر«تورک»نامی آستیده اتب،ایش یوریتیب بؤلمیدی.
اونگه امکان وضرورت هم یؤق.اولرنی«برچه نگیز تورک تیلیده
گپیریشگه مجورسیز»-دیب بؤلمیدی،بوبیرینچی مساله.ایکینچیدن
تورکی قوملر کیلیب چیقیشی جهتیدن اورال-آلتای بابا تیلیگه باریب
توته شه دی. بولر قرینداش تیللردیر. نیچه مینگ ییلردن باشلب،
تورکی قوم وقبیله لرطبعیی روشده تیل جهتیدن اجره لیش و
فرقله نیش سری یوزبوره باشله گنلر. انه شو فرقله نیشلرطفیلی
تورکی ایللر بوگونگی کونده بیر- بیرینی توشونمس درجه سیگه
ییتیب کیلدیلر. بوجریان حاضرهم توگه یاتگی یؤق.هربیرتورکی
خلق بو گونگی کونده عمومیلیکدن تشقری اؤزلغت ذخیره سی،
سؤز بایلیگی،فلکلوری،ممتازادبیّاتی،قؤشیق وصنعتی،ایری-ایری
عرف-عادتی همده تورموش طرزیگه ایگه دیر. بونورمال جریان.
بولرنینگ هربیری علیحده بیردنیا سنله دی،اولراؤز نامی بیلن اته
لیشلری کیره ک ایمسمی؟
دنیاده گی برچه تیللر انه شونده ی فرقله نیش دورینی اؤته گنلر.
مثلاً،انگلس،فرانسوس،اسپن،پورتگال،تیللری،یاکی ایرانی وسلاوین
تیللری تقدیری بیز نینگ تورکی تیللرقسمتیگه اؤخشه یدی.اولرهم
بؤلینیش حادثه سنی باشدن کیچیرگنلر.دیرلی دنیاده گی برچه تیللر
شونده ی جریاننی اؤته گنلر.اماّ،اولرنینگ همّه سینی بیر
«انگلیس» نامی آستیده بیرلشتیریب بؤلمیدی-کو!اوچینچیدن
تورکی خلقلراوچون مشتر ک بؤلگن عموم تورکی سؤزلرنینگ
اؤزیگینه،همّه تورکی خلقلرنی بیر«تورک»نامی آستیده
بیرلشتیریشگه اساس بؤله آلمیدی.چونکی،عموم تورکی سؤزلرهم
هر بیر تورکی خلق تیلیده اؤزگچه معنا کسب قیلگن بؤلیشی
تورگن گپ. یاکی انه شو مشترک تورکی سؤزلردن کؤپلری
باشقه تورکی تیللرده،عمومن،ایشله تیلمسلیگی هم ممکن.
بوسؤزلرنینگ ایتیلیشی هم باشقه -باشقه بؤلیشی
کوندیک عیان. تؤرتینچیدن لهجه نقطه ی نظریدن یعنی،اؤغیز
گروهی اؤز دایره سیده،قیپچاق،قرلوق گروهلری اؤزدایره سیده
بیر- بیرلرینی بیرقدرتوشونیشلری ممکن. باشقه حالتلرده ایسه،
اولربیر-بیرلرینی توشونه آلمیدیلر-کو!
تورکی تیللرآره سیده مثلاً، گاگوز،قؤمیق ویاقوت تیللرینی،عمومن،
توشونیب بؤلمیدی.
کیین گی پیتلرده نیگه دورعامه وی اخبارات واسطه لریده تورک
تبارلر،تورکی قوملرعباره لری اؤرنیده«افغانستان تورکلری»
عباره سی تیز-تیزقؤلّه نیلماقده؟اوغانستانده باشقه تورکی قوملر
قطاری تورکلرهم یشه یاتگنی حقیده قؤلیمیزده معلومات یؤق.
بومعلوماتلرنینگ اؤقوچیلری مساله نی نا تؤغری توشونیب،
گمراه بؤلیشلری هیچ گپ ایمس. بونده ی معلوماتلر،
یاشلرنی اؤز تیللریگه بی پسند، ادبیّاتلریگه بی میل،تاریخلرینی
اؤقیمسلیککه آلیب کیلیشی ممکن.هیچ قچان تورکنی -اؤزبیک،
اؤزبیکنی تورک... دیب بؤلمیدی.اولر اؤز ناملری بیلن اته لیشی
بیزنینگچه تؤغری ایشدیر. خلاصه اؤرنیده شونی ایتیش ممکنکی،
هربیر تورکی قوم علیحده بیربؤغین صفتیده یششگه حقلیدیر. تیل
اولرنینگ معنوی مُلکیدیر. بیزنینگچه تیلنی،ادبیّاتنی،علم ومدنیتنی
سیاسی لشتیرمسلیک کیره ک. اولرنینگ هر بیری اؤز ترقیِّات
شکلیگه ایگه.اولرنینگ بوتون بایلیگی شوقدراولکن کی،بیرار-بیر
تورکی خلق نینگ جمله دن اؤزبیک تیلی یاکی ادبیّاتی نینگ اینگ
کیچیک بیرساحه سینی اؤرگنیش، اؤزلشتیریش اوچون جوده کؤپ
أیللر،انسانی کوچ وحرکت طلب قیلینه دی. کمینه سیاستگه هیچ
قنده ی علاقه ام بؤلمسه-ده،بوتون تورکی خلقلرنی بیر
کنفیدراسیون آستیده بیرله شیشلرینی جوده-جوده ایسترایدیم.
بوقوملراؤرته سیده گی انتیگراسیون
(جیپسله شیش،بیردملیک،بیرلیک) اولرنینگ مستحکم رواجله
نیشیگه کمک قیلیه دی دیب اؤیلیمن.

توسط ایشانج